Wall St ႏွင္႔ ေငြေၾကးက႑
by Bo K Nyein on Friday, June 8, 2012 at 5:38pm ·
အပိုင္း (၃)
Wall St ႏွင္႔ ေငြေၾကးက႑
အရင္းရွင္ေလာကအတြက္ ေငြရင္း (capital) ဟာအေရးအၾကီးဆံုးပဲ။
သာမာန္အားျဖင္႔ေတာ႔ ေငြလိုခ်င္ရင္ ဘဏ္ေတြမွာေခ်းေပါ႔။
အမွန္က ေငြေၾကးနဲ႔ ပတ္သက္တာအားလံုးကို Financial Sector ေငြေၾကးက႑ လို႔ေခၚ ပါတယ္။
ေငြေၾကးက႑ အတြင္းမွာမွ ေငြရင္းေဖၚထုတ္တဲ႔၊ ေငြရင္း (မ)တည္တဲ႔ ေစ်းကြက္သက္သက္ကိုမွ Capital Market ေငြရင္း ေစ်းကြက္ လို႔ေခၚသလို ႏုိင္ငံျခားေငြလဲလွယ္တဲ႔ ေစ်းကြက္သက္သက္ကိုမွ FOREX (Foreign Exchange) Market လို႔ေခၚပါတယ္။ တခ်ိန္ထဲမွာ ဆန္ကဲ႔သို႔ အစားအစာ၊ ေရႊ ၊ သံမဏိ ကဲ႔သို႔ တြင္းထြက္ ပစၥည္း စတဲ႔ကုန္ၾကမ္း နဲ႔ ေရနံကဲ႔သို႔ အဓိကထြက္ကုန္ တို႔ကိုလဲလွယ္ရာ Comomodity Market လူသံုးကုန္ေစ်းကြက္ နဲ႔ ေစ်းကစားရာေစ်းကြက္ Option market ဆိုျပီး ဆိုင္ရာဆိုင္ရ ေစ်းကြက္ အသီးသီးရွိၾကပါတယ္။
ဘဏ္ဆိုတိုင္းလည္း
အမ်ားသိၾကတာက ဘဏ္ ဆိုတာနဲ႔ မိမိတို႔ေငြအပ္ႏွံရာ ဌါန နဲ႔ မိမိလုပ္ငန္းအတြက္ ေငြြေျခးႏုိင္တဲ႔ ဌါနလို႔ပဲ ျမင္မိၾကမယ္လို႔ထင္မိတယ္။ ဒါကို ေရာင္း၀ယ္ေရး ဘဏ္ Commercial Banks လို႔ေခၚပါ တယ္။ ဒီ ဘဏ္ ေတြရဲ႔ လုပ္ငန္းစဥ္က ရွင္းရွင္းေလးပါ။ လူေတြက ေငြလာအပ္ႏွံ ထားၾကတယ္။ ဘဏ္ က အတိုးနဲနဲေပးတယ္။ မထုတ္ပဲ ၾကာၾကာထားရင္ အတုိးမ်ားမ်ားရတယ္။ ဒီေငြကို စုျပီး ဘဏ္ေတြက ေငြလိုတဲ႔ လုပ္ငန္း (Businesses) ေတြကို ေငြေခ်းတယ္။ ဘဏ္ကအတုိးရတယ္။ ဒီလိုေငြလည္ သြား ေတာ႔ အရင္းအႏွီး ေတြပိုလာတယ္။
အေမရိကား နဲ႔ တိုးတက္ျပီး ႏုိင္ငံအမ်ားစု မွာ ေတာ႔ တႏုိင္ငံလံုး အတိုင္းအတာနဲ႔ ၾကီးမာတဲ႔ဘဏ္ ေတြအျပင္ ေဒသ၊ တိုင္းေဒသဘဏ္ (Regional Banks) ဆိုတာေတြရွိသလို Saving and Loans လို႔ေခၚတဲ႔ Mortage အေဆာက္အဦးအေၾကြး လည္း လုပ္တဲ႔ ဘဏ္ေတြရွိျပန္တယ္။
အရင္းအႏွီးဘဏ္ (Investment Banks)
အေရးအၾကီးဆံုးက Investment Banks လို႔ေခၚတဲ႔ ရင္းႏွီးမႈဘဏ္ ဆိုတာေတြရွိတယ္။ ဒီဘဏ္ေတြက ရိုးရိုးျပည္သူေတြ အတြက္ မဟုတ္၊ လုပ္ငန္းရွင္ေတြနဲ႔ ကုမၸဏီ ၾကီးေတြ ေငြရင္းလိုတဲ႔ အခါ (ေငြရင္း) ရွာဖို႔နဲ႔ ေငြရွိသူေတြ ရင္းႏွီးဖို႔ (Investment) အတြက္ျဖစ္တယ္။ ဥပမာ စေတာ႔ (Stocks) နဲ႔ ဘြန္း (Bonds) ေတြထုတ္ေပးတယ္။ Brokerage လို႔ေခၚတဲ႔ (ပြဲစား) အလုပ္လည္းလုပ္တယ္။ Private Banking လို႔ေခၚတဲ႔ ေငြရွင္ေတြအတြက္ ရင္းႏွီးမႈကိုလည္း တာ၀န္ယူေပးတဲ႔ အလုပ္ကိုလုပ္တယ္။ မိမိကိုယ္တုိင္းလည္း Stocks & Bonds ကို အေရာင္း/ အ၀ယ္ လုပ္တယ္။
ကုမၸဏီၾကီးတခုက ေနာက္ကုမၸဏီ တခုကို၀ယ္ခ်င္ရင္ ဒါကို (M&A) Merger & Acquisition ေပါင္းစပ္ျခင္းနဲ႔ သိမ္းယူျခင္း လို႔ေခၚပါတယ္။ ဒီလို (M&A) လုပ္ရင္ ၀ယ္ခ်င္တဲ႔ ကုမၸဏီက ျပစ္မွတ္ ကုမၸဏီ ရဲ႔ အေၾကာင္းနဲ႔ Stock history စေတာ႔ ရာဇ၀င္အားလံုးကိုသိဖို႔လိုပါတယ္။ ေနာက္၀ယ္ရင္ Public ကုမၸဏီျဖစ္ရင္ ျပစ္မွတ္ကုမၸဏီရဲ႔ စေတာ႔တန္ဖိုးဘယ္ေလာက္ရွိတယ္၊ ဘယ္ေစ်း ေပး၀ယ္မယ္က အစ ဒီ Investment Banks ရဲ႔လက္အပ္ရတာပဲ။ ၀ယ္ရင္လည္း ျမန္မာႏုိင္ငံမွာလို ေငြအလံုးအရင္း ေပး၀ယ္တာမဟုတ္ Stocks နဲ႔ေျခတာမ်ားပါတယ္။
တခါတရံလည္း Public ကုမၸဏီကို Private လုပ္တာေတြရွိတယ္။ Public ကုမၸဏီဆိုတာက Public လူထုကို Stocks ေတြထုတ္ေရာင္းထားတဲ႔ အတြက္ သံုးလ တခါ မိမိရဲ႔ ေငြစာရင္းအေျခအေန ကိုရွင္းျပရ ပါတယ္။ ေငြေၾကးရွင္းတန္း Financial Statement လို႔ေခၚပါတယ္။ ဒီအေပၚမွာ မူတည္ျပီး Stocks Analyst လို႔ေခၚတဲ႔ စေတာ႔ေလ႔လာသူေတြက ေ၀ဖန္ၾကျပီး ဒီစေတာ႔ ရဲ႔ တန္ဖိုးဟာ ဒီ ၃လ၊၆လ၊ တႏွစ္ အတြင္း ဘယ္ေလာက္တက္ႏုိင္တယ္၊ က်ႏုိင္တယ္ဆိုျပီး ထင္ျမင္ခ်က္ ေပးၾကတယ္။ အရင္းႏွီးျပဳသူ Investors ေတြက ဒီ ရီေပါ႔ေတြကို ၾကည႔္ျပီး ၀ယ္/ေရာင္း မယ္ဆိုတာကို ဆုံးျဖတ္ၾကရတယ္။ Private ဆိုတာက ပုဂၢလိက ပိုင္ဆိုင္တာေၾကာင္႔ စေတာ႔ ထုတ္ေရာင္းစရာလည္း မလို သလို ၊ ၃လ ပတ္ရွင္းထမ္း လည္းထုတ္ စရာ မလိုပါ။ ရႈံးရႈံး ျမတ္ျမတ္ ပိုင္ဆိုင္သူနဲ႔သာ ဆိုင္တာကိုး။
စေတာ႔ နဲ ဘြန္း (Stocks & Bonds)
စေတာ႔ နဲ ဘြန္း (Stocks & Bonds) ဆိုတာေတြကေတာ႔ တကယ္ေတာ႔ ေငြရွာ/ ေငြေျခးတာပါပဲ။
အရင္းရွင္စနစ္မွာ အဓိက အက်ဆံုးက (၀င္ေငြ) ရွိဖို႔ လုိအပ္ပါတယ္။
အလုပ္သမားက အလုပ္ရွိရင္ (၀င္ေငြ) ရွိတယ္။ လစာ (Salary) လို႔ေခၚပါတယ္။
Blue Collar သမားက နာရီနဲ႔ရတာမ်ားတယ္။ White Collar အလုပ္သမားက လစာ ရ ၾကတယ္ေပါ႔။
အေမရိကား မွာေတာ႔ ႏွစ္ပတ္ တခါ လစာထုတ္ၾကတာမ်ားတယ္။
အလုပ္ရွင္ေတြ၊ ကုမၸဏီ ေတြလည္း (၀င္ေငြ) ရွိတယ္။ လုပ္ငန္းကုန္က်ေငြ ဟာ ၀င္ေငြထက္နဲရင္ (အျမတ္) ရွိတယ္။ သံုးေငြ နဲ႔ ၀င္ေငြ မမွ်ရင္ (အရႈံး) ေပၚတာေပါ႔။ Financial Statement က ကုမၸဏီ ရဲ႔ ေငြေၾကး အေျခအေနကို သာမာန္ အားျဖင္႔ ေပၚျပၾကပါတယ္။
အရင္းရွင္ ေငြေၾကးစနစ္က ၀င္ေငြျပႏိုင္ရင္ ဒီ၀င္ေငြအေပၚမူတည္ျပီး (အေၾကြး) ယူႏုိင္တယ္။ အေၾကြး ယူရင္ (အတိုး) ေပးရတယ္။ ဒီ (အတိုး) က ဘဏ္နဲ႔ ေငြေျခးရာဌါန (Financial Institution) အတြက္ (၀င္ေငြ) လာျဖစ္တယ္။
ေငြေျခးျပီးျပန္စပ္ေတာ႔ ေပးစပ္သူက (အတိုး) နဲ႔ (အရင္း) ေပါင္း ျပီး တလဘယ္ေလာက္ သြင္းဆိုျပီး ျပန္စပ္ရတယ္။ ဘာေၾကာင္႔ျပန္စပ္ ႏုိင္တာလဲ။ လစဥ္ လစာရွိရင္ရွိ မရွိရင္ (၀င္ေငြ) ရွိရမယ္။ ဥပမာ ရင္းႏွီးမႈ (Investment) ကေန ၀င္ေငြ ရွိခ်င္ရွိမယ္။ ပင္စင္ လာစာရခ်င္ရမယ္။
ေနာက္ဆံုးေတာ႔ (၀င္ေငြ) ရွိရင္ ေငြလည္ သြားျပီး (ေငြ) ကို အေသ မထားဖူး (အရွင္) ထားတယ္။ ဒီေတာ႔ (ေငြ) က (ေငြ) ကိုျပန္ေဖၚတာပဲ။
က်ေနာ္တို႔ ဗမာႏုိင္ငံမွာေတာ႔ မို႔ရာေအာက္သိမ္း၊ ဟိုသိမ္းဒီသိမ္း၊ ဟိုျမွဳပ္ဒီျမွပ္ လုပ္ၾကတာ ဘယ္ ေလာက္ (နာ) တယ္ ထင္ပါသလဲ။(စနစ္) မရွိတာပါ။ ၾကားထဲ ခိုးလို႔ျဖစ္ေစ၊ ဓါးျပအတိုက္ခံရ လို႔ျဖစ္ေစ ဆံုးရွဴံးမႈေတြ ရွိတယ္။
Leverage လုပ္တယ္ဆိုတာဘာလဲ
အရင္းရွင္စနစ္မွာ ေငြကို အေသမထားရဖူး
ဒါေၾကာင္႔ (၀င္ေငြ) ရွိရင္ ဒါကို (အရင္း) ျပဳျပီး ေငြေဖၚရမယ္။ ဒါကို Leverage လုပ္တယ္ေခၚပါတယ္။
တနည္းအားျဖင္႔ ၀င္ေငြရွိတဲ႔ လုပ္ငန္းကို (အေပါင္) ထားျပီး ေငြေဖၚတာပါပဲ။
ဥပမာ က်ေနာ္က ရန္ကုန္ / မႏၱေလးအေ၀ေျပး ခရီးသည္ ဘတ္စကားးလိုင္း ေထာင္ခ်င္တယ္ ဆိုပါ ေတာ႔။ ယမံုနာ အေ၀းေျပးကား ကုမၸဏီလို႔ ေခၚ ၾကရေအာင္။
ဘတ္စကားေတြ၀ယ္ရမယ္။ ကားေမာင္းသမားငွါးရမယ္။ လက္မွတ္အေရာင္းစာေရးေတြခန္႔ရမယ္။ ကားပ်က္ရင္ျပင္ဖို႔ ေငြရွိရမယ္ေပါ႔။ အလုပ္သမားလစာေပးတာတို႔၊ ေန႔စဥ္ လက္မွတ္ ရိုက္တာတို႔စတဲ႔ ကုန္ၾက စရိတ္ေတြရွိတယ္။ ဒါကို Operating Cost ၊ လည္ပတ္မႈ အတြက္ကုန္က်စရိတ္ လို႔ေခၚပါတယ္။
ေနာက္လုပ္ငန္းေအာင္ျမင္လို႔ တိုးခ်ဲ႔ဖို႔ ကားအသစ္ေတြ၀ယ္ရမယ္။ကားျပင္ဖို႔ hydraulic ေတြ၀ယ္ရမယ္၊ ကားျပင္ဖို႔ စက္ကရိယာေတြ၊ ကြန္ျပဴတာေတြ ၀ယ္ရမယ္ဆိုပါစို႔။ ဒါေတြကို Capital cost ၊ ေငြရင္းလို တာ မို႔ ေငြရင္းေငြ လို႔ေခၚပါတယ္။ လုပ္ငန္းတိုင္းမွာ Operating Cost နဲ႔ Capital cost ဆိုတာ ရွိ ၾက ပါတယ္။
ျမန္မာႏုိင္ငံမွာ ဆိုရင္ ေငြရင္း ဘယ္ကရမွာလဲ။ ဘဏ္ဆိုတာ က collateral လို႔ေခၚတဲ႔ ပိုင္ဆိုင္မႈ အေပါင္ပစၥည္းရွိမွ ျပန္ရစရာ အိုးအိမ္နဲ႔ စိန္ေရႊရတနာရွိမွ ေငြေခ်းမွာကိုး။ ေငြေခ်းရင္ အတိုးေပးရတယ္။တႏွစ္ေလာက္ အၾကာမွာ စာေရးသူရဲ႔ လုပ္ငန္းက ပံုမွန္၀င္ေငြရွိလာျပီ။ တိုးခ်ဲ႔ခ်င္တယ္ဆိုပါစို႔။ ေငြရင္းဘယ္က ရမွာလည္း။ ဘဏ္က ေျခး ၊ အတိုးေပးခ်ဲ႔ ရံုပဲရွိတယ္။
အရင္းရွင္ ႏုိင္ငံမွာ ေတာ႔ မိမိ လုပ္ငန္း ၀င္ေငြရွိျပီ။ ဒါကို leverage ယူျပီး Stock ေတြထုတ္ေရာင္းလို႔ ရပါတယ္။ ဒါကို IPO (Initial Public Offering) လို႔ေခၚပါတယ္။ ပထမဦးဆံုး Stock စေရာင္းတာမို႔ပါ။
တဖက္ကၾကည္႔ရင္ Stock ေရာင္းတယ္ ဆိုတာက မိမိရဲ႔ လုပ္ငန္းေအာင္ျမင္မႈကို Public လူအမ်ားနဲ႔ share မွ်ေ၀ ခံစားတာပဲ။ ေငြရွိတဲ႔သူက ေအာင္ျမင္တဲ႔ လုပ္ငန္းရဲ႔ တစိပ္တေဒသ ကိုေငြနဲ႔ ၀ယ္ယူ တာ ပဲျဖစ္တယ္။ ကုမၸဏီဖက္ကၾကည္႔ရင္ မိမိရဲ႔ေအာင္ျမင္မႈ ကို အရင္းတည္ျပီး (leverage) လုပ္ျပီး ေငြေဖၚ တာပဲ။ Stock ေရာင္းလို႔ရတဲဲ႔ ေငြနဲ႔ Capital cost ကိုတိုးခ်ဲ႔ႏုိင္တာေၾကာင္႔ ကားအသစ္ေတြ၀ယ္ႏုိင္မယ္၊ အလုပ္သမားသစ္ေတြတိုး ငွါးႏုိင္မယ္။ ဒါေၾကာင္႔ ရန္ကုန္/ မႏၱေလးအျပင္ ၊ မႏၱေလး/ ေမျမဳိ႔/ ေတာင္ၾကီး လိုင္းသစ္တိုးခ်ဲ႔ ႏုိင္မယ္။ ေစ်းကြက္ခ်ဲ႔ ႏိုင္တာေၾကာင္႔ ၀င္ေငြ တိုးမယ္။ ၀င္ေငြ မွန္မွန္တိုးျပီး လုပ္ငန္းပို အေျခၾက လာရင္ လူေတြက ယမံုနာကုမၸဏီကို ပိုယံုၾကည္လာျပီး stock ေစ်းတက္ေတာ႔ ရင္းထားတဲ႔ လူေတြလည္း အက်ိဴးရွိတာေပါ႔။
ကုမၸဏီလည္း Stock ေတြပိုထုတ္ႏုိင္သလို Bond ထုတ္ေရာင္းရင္ လူေတြ၀ယ္ၾကေတာ႔မွာေပါ႔။ Stock ဆိုတာဟာ (ပိုင္ဆိုင္မႈ) ပါလာျပီး အတက္အက်ရွိတယ္။ စြန္႔စားမႈ Risk ရွိတယ္။ Bond ဆိုတာကေတာ႔ (ေငြေခ်း) စာခ်ဳပ္ သက္ သက္ပဲ။ ရည္တို / ရည္ေရွ Bond ရွိတယ္။ အခ်ိန္ကိုလိုက္ျပီး အတိုးအမ်ိဳးစံု ရွိ တယ္။ Bond ၀ယ္သူ က အတိုးစားရမယ္။ ၂ ႏွစ္ Bond ဆိုရင္ ၂ နစ္ မွာေငြျပန္ရမယ္။ ၁၀ႏွစ္ Bond ဆိုရင္ ၁၀ႏွစ္ မွာမွ အရင္းျပန္ရမယ္။ mature date လုိ႔ေခၚပါတယ္။
ဒါေတြက အၾကမ္းဖ်င္းပဲရွိေသးတယ္။ Controlling Share ထိန္းခ်ဳပ္မႈရွယ္ လို႔ေခၚပါတယ္။ ဥပမာ ယေန႔ Rudolf Murdoch ရဲ႔ News Corp ဆိုတာျပႆနာေတြေပၚေနတယ္။ ဒါေပမဲ႔ Murdoch ရဲ႔ မိသားစု က Controlling Shares ေတြကိုကိုင္ထားတဲ႔ အတြက္ Share Holders meeting ရွယ္ယာ ပိုင္ရွင္ေတြ ေတြ႔ဆံုပြဲမွာ Murdoch မိသားစု ကို မေက်ာ္ႏိုင္။
ဒါေၾကာင္႔ Stock & Share ထုတ္ေ၀ေတာ႔မယ္၊ Bond ထုတ္ေရာင္းမယ္ဆိုရင္ ဒီ Investment ဘဏ္ေတြကို ငွါးရတာပါပဲ။
ေငြအေသမခံ
အရင္းရွင္ ေလာကမွာေငြ ကိုအရွင္ထားကစားတာပဲ။ ေငြကို အေသမခံခ်င္ၾကဖူး။ Secondary Mortage နဲ႔ Mortage Based Bonds ေတြ အေၾကာင္း ၂၀၀၇ ေငြေၾကးျပႆနာ အေၾကာင္း ေရးတုန္း ကေရးျပျပီးပါျပီ။ ဥပမာ စားသံုးသူ Consumer လူထုဟာ ဘဏ္ေတြက အေၾကြးကဒ္ (Credit Card) ထုတ္ျပီး အေၾကြးစားသံုးၾကတယ္။ အမ်ားက ဒီလ $ ၁၀၀၀ သံုးရင္ အကုန္ျပန္ မစပ္ႏုိင္ၾကဖူး။ $၅၀၀ ပဲျပန္စပ္ႏိုင္တယ္ ဆိုရင္ $၅၀၀ အေၾကြးတင္ရင္ ဒီ $၅၀၀ အေပၚမွာ အတိုးေပးေတာ႔ေပါ႔။ ဘဏ္ေတြက ဒီ (Credit Card) အေၾကြးေတြကို စုေပါင္းျပီး Bond ထုတ္ျပီးျပန္ေရာင္းတယ္။ ဥပမာ ဘဏ္က စားသံုးသူစီ မွာ ၄% နဲ႔ အတိုးယူရင္ ၁% ပဲစားျပီး ၃%ကို Bond ၀ယ္သူကိုေပးစား လိုက္ တယ္။ ၁% ပဲစားလို႔ သူေတာ္ေကာင္းလို႔ မထင္လိုက္ပါနဲ႔ ဘီလ်ံနဲ႔ ခ်ီေတာ႔ အတိုးခ သန္းနဲ႔ ခ်ီရပါ တယ္။ ေငြျပန္ေဖၚတာေလ။ တခါ ေပၚလာတဲ႔ (ေငြ) နဲ႔ ျပန္ေခ်း ေငြထပ္ေဖၚေပါ႔။
ၾကံရည္ညွစ္ သလို ဒီေငြကို အၾကိမ္ၾကိမ္ေခ်း ၊ အၾကိမ္ၾကိမ္ (၀င္ေငြ) ရေအာင္လုပ္တာပါ။
ဒီလို႔ Bond မ်ိဳးစံုကို retail ျပန္ေရာင္းေတာ႔ လည္း ဒီ Investment Banks ေတြကပဲျပန္ေရာင္းေပါ႕။
အစိုးရ ဘြန္း Bonds.
ရပ္ကြပ္၊ ျပည္နယ္၊ တုိင္းျပည္ ကိုအုပ္စိုးရတဲ႔ အစိုးရတိုင္းမွာလည္း (၀င္ေငြ) ဆိုတာရွိပါတယ္။ (အခြန္) TAX ဆိုတာ အစိုးရတိုင္းအတြက္ ၀င္ေငြ ပါပဲ။ ဒါေၾကာင္႔ ဒီ၀င္ေငြ ကို leverage အရင္းတည္ျပီး ေငြေခ်းလို႔ရပါတယ္။ Bond ေတြထုတ္ေရာင္းလို႔ရပါတယ္။
Capital market ေငြရင္းရွာတဲ႔ ေစ်းကြက္ မရွိတဲ႔ ျမန္မာႏုိင္ငံလို ႏုိင္ငံမ်ိဳးမွာ တံတားေတြေဆာက္ ခ်င္ တယ္၊ လမ္းေတြေဖါက္ခ်င္တယ္ဆိုရင္ ၊ အစိုးရဟာ မိမိတို႔ရဲ႔ ဘတ္ခ်က္ေငြက ေငြနဲ႔ပဲ ေဆာက္ရပါမယ္။ ကံေကာင္းခ်င္ေတာ႔ ျမန္မာႏို္င္ငံဟာ သဘာ၀ သံယာဇာတ ေပါၾကြယ္တဲ႔ႏိုင္ငံ ျဖစ္ျပီး သံယာဇာတ မွန္ သမွ် အစိုးရပိုင္လို႔ သတ္မွတ္တဲ႔အတြက္ ၀င္ေငြရွိတာေၾကာင္႔ ဘတ္ဂ်က္ရွိေပမဲ႔ ဒီေငြေတြကို အလံုး အရင္း မေပးရပဲ သတ္မွတ္ထားတဲ႔ အတိုးနဲ႔အရင္း ကို မွ်ေပးႏုိင္ရင္ သန္း ၁၀၀ သာတတ္္ႏုိင္မဲ႔ အစား သန္း ၂၀၀ သန္း ၃၀၀ တတ္ႏုိင္ရင္ တိုးတက္မႈ ပိုမျမန္ႏုိင္ဖူးလား။ မဆလ ေခတ္မွာ ဘာမွ မေဆာက္ ႏုိ္င္ ခဲ႔တာ ဘတ္ဂ်က္ မရွိလို႔ မဟုတ္ပါလား။
တျခားႏုိင္ငံေတြမွာေတာ႔ ျမဴနီစပယ္ အစိုးရက ေငြလိုခ်င္ရင္ေတာင္ Bond ထုတ္ေရာင္းၾက ပါတယ္။ ျမဴနီစပယ္ Bond မို၊႔ ျမဳနီ (Muni) လို႔ေခၚပါတယ္။ ေငြေခ်းျပီး တည္ေဆာက္ၾကတာပါ။
အေမရိကန္ ႏို္င္ငံမွာ အစိုးရကေခ်းတဲ႔ Bond ကို Treasury Notes လို႔ေခၚပါတယ္။ အေမရိကန္ ႏို္ငံေရးသမားေတြဟာ ကိုယ္႔ပိုက္ဆံ မဟုတ္တိုင္း တိုင္းျပည္ပိုက္ဆံကို မတရား ျဖဳန္းၾကတယ္။ ယေန႔ အေမရိကားမွာ အခြန္ကလက္ငင္းရေငြ တလ ၁၇၀ ဘီလ်ံရွိျပီး သံုးေငြက ဘီလ်ံ ၃၀၀ ေက်ာ္ပါတယ္။ အသံုးေလ်ာ႔ဖို႔ ၀ိုင္းေျပာတာလဲ မရပ္ႏုိင္ၾက။ သမၼတ ဘုဒ္ဟာ သူ႕သက္တမ္း (ဂ) ႏွစ္မွာ ေဒၚလာ (၄) ထီလ်ံ သံုးသြားတယ္။ အိုဘာမားက (၃) ႏွစ္ေက်ာ္ေက်ာ္ေလးမွာ (၅) ထီလ်ံ ျဖဳန္းျပီးျပီ။ စာေရးသူရဲ႔ အျမင္အရ အိုဘားမားဟာ ရပ္ကြက္ အက္တစ္ဗစ္ အဆင္႔ကေန အီလီႏိြဳင္ ျပည္နယ္ အတြက္ ဆီေနတာ သက္တမ္းျပီးေအာင္ေတာင္ တာ၀န္ မထန္းေဆာင္ရေသးဖူး တရားအေဟာ ေကာင္းတာနဲ႔ အမဲကြဆိုျပီး လက္၀ဲ လစ္ဖရယ္ေတြက ၀ိုင္းေျမွက္ထင္လိုက္ၾကတာ သမၼတျဖစ္လာေပမဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္ ေရးေရာ၊ ႏုိင္ငံျခားေရးေရာ နားမလည္သလို စီးပြားေရးအေၾကာင္းကို (ဂဃဏန) မသိ၊ အစက စသင္ ေန ရတယ္။ ဟီရရီကလင္တန္ နဲ႔ တျခားစီပဲ။ ခုမွ လက္၀ဲေတြ လစ္ဖရယ္ေတြ ေစ်း၀ယ္မွားတဲ႔ ေနာက္တ Buyers Remorse ရေနၾကျပီ။ အေမရိကန္ႏိုင္ငံဟာ ေလာေလာတယ္ အေၾကြးဟာ ၁၅ ထီလ်ံ ေက်ာ္သြားျပီ။ GDP က ၁၂ ထီလ်ံေက်ာ္ေက်ာ္။ အေၾကြသိပ္ထူလာရင္ အတိုးႏႈံးတက္လာျပီး ဂရိႏုိင္ငံ လို သူေတာင္း စားႏုိင္ငံ ျဖစ္မွာကို ဥါဏ္ရွိသူေတြက ေတြးပူေနၾကရျပီ။
ဒီအစိုးရ Bond ေတြထုတ္ေရာင္းတာအတြက္ ေရာ Treasury Notes ေတြေရာင္းဖို႔ ပြဲစားလုပ္တာ အားလံုး Investment နဲ႔ Banks Brokerage ေတြရဲ႔လက္ထဲုပဲအပ္ရတာပဲ။ အမွန္ေတာ႔ ဒီ Investment Bankers ေတြဟာ ၾကားပြဲစားး အၾကီးစားေတြပဲ။ ဟိုဖက္ဒီဖက္ ..ႏွစ္ဖက္ (ခြ) စားတာပဲ။ ဒါေၾကာင္႕ regulation ေလ်ာ႕သြားတဲ႔ အခါ … ေလာဘ..မထိန္းႏိုင္ပဲ .. (အစား) လြန္သြားေတာ႔ … ၂၀၀၇ Financial Crisis ့ျဖစ္ရတာပဲ။
ဒီရစ္ဗစ္တစ္။ Derivatives
သခၤ်ာဘာသာ ရဲ႔ ကက္ကုလပ္ Calculus ဘာသာရပ္ မွာ မီွခိုတန္ဖိုး function တခုဟာ အမွီခံတန္ဖိုး Input ေျပာင္းသြားရင္ ၎၏တန္ဖိုးဘယ္ လိုေျပာင္းသြားသလဲဆိုတာကို တိုင္းတာမႈ ကို ဒီရစ္ဗစ္တစ္ Derivatives လို႔ေခၚပါတယ္။ ဥပမာ ေရြ႕ရွားေနတဲ႔ အရာ၀တၳဳ ရဲ႔ အခ်ိန္နဲ႔ ယွဥ္တဲ႔ ေနရာ (Position) ဟာ အဲဒီ၀တၳဳရဲ႔ (အရွိန္) (velocity) ျဖစ္တယ္။ ထို႔နည္းတူစြာပဲ စီးပြားေရးမွာလည္း သူ႔ဟာသူ တန္ဖိုး မရွိေပမဲ႔ အျခားအရာ ကေန တန္ဖိုးျဖစ္လာတာကို Derivatives လို႔ေခၚပါတယ္။ ဒါေတြကို Financial Instrument ေငြေၾကးကရိယာ လို႔ေခၚပါတယ္။ ဒါေတြကို လက္နက္အျဖစ္ အသံုးျပဳျပီး ေငြေၾကး ကစားၾကတယ္လို႔ ေခၚပါတယ္။ နဲနဲ ရႈပ္ေထြးတဲ႔ အတြက္ လြယ္လြယ္ေျပာရရင္ ေနာက္ဆက္တြဲ ေငြရွာနည္း ေတြ အမ်ားၾကီးရွိတယ္လို႔ ေယ်ဘူရ အားျဖင္သာ မွတ္သားထားေစခ်င္ပါတယ္။ ၂၀၀၇ ေငြေၾကးျပႆနာ 2007 Financial Crisis အေၾကာင္းေရးခဲ႔တဲ႔ ေဆာင္းပါးမွာ CDO နဲ႔ (Collateralized debt obligations) CDS ေတြရဲ႔အေၾကာင္းကို လံုးေစပတ္ေစ႔ ေဖၚျပျပီးခဲ႔ပါျပီ။ CDS ဟာ Credit Derivatives အမ်ိဳးအစားထဲမွာပါပါတယ္။
ဒါေတြဟာ တကယ္ေတာ႔ ရႈံးႏုိင္တဲ႔ စြန္႔စားမႈ Risk ပါလာပါတယ္။ ဒါေၾကာင္႔ ဒီလုိ ေငြေၾကးကရိယာ Financial Instrument ေတြဟာ ေလာင္းကစားဆန္ လာတယ္ ဆိုလည္းမမွားပါဖူး။ ဒါထက္ပိုဆိုးတာက ဒီ ကရိယာေတြဟာ ရႈပ္ေထြးလြန္းတာေၾကာင္႔ Investment Banks ေတြကို အုပ္ခ်ဳပ္ေနတဲ႔ ထိပ္ဆံုး ပုဂၢိဳလ္ CEO ေတြေတာင္ အသးစိပ္သိၾကသည္မဟုတ္။ မိုးေကာင္းေနတုန္၊ ၀င္ေငြ မ်ားေနခ်ိန္မွာ သတိရွိရန္လည္း မသိခဲ႔ၾက။ ထို႔ျပင္ သမၼတဘုဒ္ က အေသးစိပ္ ကိုဂရုစိုက္တတ္သည္႔ ဥါဥ္မရွိ။ အဲဒန္စမစ္ စကားအတိုင္း ေစ်းကြက္က တာ၀န္ယူလိမ္႔မည္ဟု သေဘာထားသူ။ ဒါေၾကာင္႔ ပုဂၢလိက က႑ကိုထိန္းရမည္႔ အစိုးရထိန္းကြပ္သူ regulators မ်ားကို ခန္႔ရာတြင္ ေလာဘီရစ္ Lobbyist ေတြကိုဆြဲခန္႔ေတာ႔ ၾကက္အိမ္ အထဲ ေျမေခြး ထဲ႔ေပးလိုက္ သလို ဘဏ္သမား Bankers ေတြအဖို႔ သကာေတြ႔ ကိန္းၾကံဳရပါေတာ႔တယ္။ ေလာဘီရစ္ Lobbyist ဆိုတာက မိမိ အက်ိဳးေဆာင္ဖို႔အတြက္ အမတ္မင္းေတြကို ေပါင္းျပီး ေရွ႕ေနလိုက္ေပးသူမ်ားျဖစ္ၾကပါတယ္။ ထို႔ေၾကာင္႔ Lobbyist Firm အမ်ားစု ဟာ ၀ါရွင္တန္ K St မွာရွိတဲ႔ ေရွေန ဥပေဒ အက်ိုးေဆာင္ အုပ္စု ေတြရဲ႔ အစိပ္အပိုင္း အျဖစ္ရပ္တည္ၾကပါတယ္။ နဂိုကမွ ရႈပ္ေထြးတဲ႔ အေရာင္း/အ၀ယ္ ကိစၥၾကပ္ၾကပ္မပ္မပ္ ထိန္းေပးရမွာကို ထိန္းသိမ္းသူ regulator ေတြက ကိုယ္႔လူျဖစ္ေနတာေၾကာင္႔ အထိန္းအကြပ္မရွိ လုပ္ခ်င္ရာလုပ္လာခဲ႔ၾကရာ ၂၀၀၇ ေငြေၾကးျပႆနာ ေပၚမွ အေမကယ္ပါ၊ အေဖကယ္ပါ ကိန္းဆိုက္ခဲ႔ၾကရတာပါ။
တျခားကရိယာေတြ
အရင္းရွင္ စနစ္ဆိုတာ (ေလာာဘ) ကို အင္အား၊ လက္နက္သဖြယ္ အသံုးျပဳျပီး ခိုင္းစားတာေၾကာင္႔ ေရယိုေပါက္ရွာသလို ၊ ဘယ္ေနရာက (အျမတ္) ရအလဲ ဆိုတာေတြကို အစဥ္ စဥ္စား ေနၾက သူ
မ်ားျဖစ္သည္။ ၁၉၈၀ ခုႏွစ္မ်ားက သမၼတ ေရာနယ္ရီကင္ လက္ထက္မွာ Junk Bonds ၊ LBO leverage Buy Out ၊ Arbitrage ဆိုတဲ႕ ေငြေၾကးကရိယာ Financial Instruments ေတြဟာ ေခတ္စားခဲ႔
ပါတယ္။ တေခတ္တခါ က Junk Bonds ဥါဏ္ရွင္ Michael Milken ရဲ႔ Drexel ကုမၸဏီ ဆိုတာ နံမည္ေက်ာ္ေပါ႔။ ေနာက္ဆံုး Drexel ကုမၸဏီ လည္းပ်က္သြားျပီး Michael Milken လည္း ထာ၀ရ ေငြေၾကးနယ္ပယ္ မွာ (မလုပ္ရ) ဆိုျပီး နယ္ႏွင္ခံရသလို ေထာင္ဒဏ္ (၁၀) ႏွစ္ အျပစ္ ေပးခံခဲ႔ရပါတယ္။ ဒါက ဂ၀ ခုႏွစ္က လြန္ကၽြံမႈ (Excesses) ေတြပါ။ တခါ ၉၀ ခုႏွစ္ေတြမွာ Y2K, Tech Boom, Telecom Boom ဆိုတာေတြျဖစ္ေတာ႔ တခါ Wall St မွာ ေပ်ာ္ၾက၊ ပါးၾက၊ စားၾက၊ ၀ါးၾက ေပါ႔။ ၂၀၀၀ ခုႏွစ္ အကုန္ေလာက္မွာ Bust ျဖစ္ေတာ႔ ၀ုန္းဆို လူေတြအလုပ္ျပဳတ္ၾက ၊ ငိုၾကယိုၾက ေပါ႔။ Enron တို႔လို ကုမၸဏီ ေတြရဲ႔ လိမ္ျငာမႈေတြေပၚျပီး ျပဳတ္ကုန္၊ ကုမၸဏီ လူၾကီးေတြ တရားစြဲခံရ၊ ကုမၸဏီလည္းျပဳတ္၊ စာရင္ေတြ၀ိုင္းလိမ္ေပးတဲ႔ နံမည္ေက်ာ္ Arthur Anderson လို ကုမၸဏီၾကီးပါ လံုးလံုးျပဳတ္ေပါ႔။ Wall St က လူလယ္ေတြက Bust ျဖစ္ျပီ ဆုိတာနဲ႔ ရွိသမွ် အရင္ေရာင္းျပီး ေငြပံုေပၚ ထိုင္ေနၾကတာ။ ၂၀၀၂ ေက်ာ္ေတာ႔ ေဟာ Real Estate အိမ္ေရာင္း/အိမ္၀ယ္ ေစ်းကြက္ကို ေငြ၀င္ပံုေအာၾကျပန္ေရာ။ ဒီ Boom ကို လိုက္စီးဖို႔ Country Wide Mortage လို ကုမၸဏီ မ်ိဳးေတြေပၚလာျပီး လိွမ္႔စားၾကေပါ႔။ ဒီ Housing Boom လို႔ေခၚတဲ႔ စီးပြားေရေဖါင္းပြမႈ လႈိင္းကိုေလွၾကံဳ လိုက္စီးရင္း ေငြရႊင္ၾက ၊ ေငြပံုေပၚ စံၾကျပန္တာ ေပါ႔။
အေမရိကန္ တည္ထြင္မႈ ထိုးထြင္းဥါဏ္္
အေမရိကန္လူမ်ိဳးေတြ အလြန္ဂုဏ္ယူၾကတာာရွိတယ္။ အဲဒါကေတာ႔ အေမရိကန္ုတို႔ရဲ႔ တည္ထြင္မႈ ထိုးထြင္းဥါဏ္ လို႔ေျပာရမဲ႔ American Ingenuity ပါပဲ။ အေရးၾကံဳလာလွ်င္ အေျဖရေအာင္ရွာမယ္ တီထြင္ယူမယ္္ လမ္းရွာမယ္ ဆိုတဲ႔စိတ္ဓါတ္ပါပဲ။ အေမရိကန္ႏုိင္ငံသားေတြ အင္မတန္ ဂုဏ္ယူၾကတဲ႔ စိတ္ဓါတ္ေနာက္တစ္ခုက (Can Do Attitude) လို႔ေခၚပါတယ္။ ရေအာင္လုပ္ျပမယ္။ မျဖစ္ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ျပမယ္ဆိုတဲ႔ စိတ္ဓါတ္ပါပဲ။ ေရဗူးေပါက္တာမလိုခ်င္ဖူး၊ ေရပါတာပဲ လုိခ်င္တာနဲ႔ ခပ္စဥ္စဥ္ပဲလို႔ေျပာရမယ္ထင္ပါတယ္။ ဒီစိတ္ဓါတ္ေၾကာင္႔ ဒုတိယကမၻာစစ္ၾကီးအျပီးမွာ Venture Capital ဆိုတာ ေပၚ ခဲ႔ရတယ္။ စစ္ၾကီးအျပီး ျပန္လာတဲ႔ စစ္ဗိုလ္စစ္သားေတြ ကုမၸဏီေထာင္ျပီး အလုပ္လုပ္ႏုိင္ေအာင္ စဥ္းစားၾကရင္းက ေပၚေပါက္ခဲ႔ရတာပါပဲ။
လူတစ္ဦး သို႔မဟုတ္ လူတစ္စု ဟာ ကုမၸဏီေထာင္ဖို႔ အလြန္ေကာင္းတဲ႔ အၾကံဥါဏ္ ရရွိၾကတယ္ ဆိုပါစို႔။ ဒါဆို ကုမၸဏီေထာင္ဖို႔ ေငြအရင္းအႏွီး လုိလာျပီ။ ဘဏ္ဆိုတာက ၀င္ေငြရွိမွ၊ ေငြျပန္ေဖၚစရာ အေပါင္ရွိမွ၊ ေငြေျခးမွာကိုး။ ၂၀ရာစု ပထမပိုင္းမွာ Private Equity လို႔ေခၚတဲ႔ အမ်ားကို စေတာ႔ထုတ္မေရာင္းတဲ႔ ပုဂၢလိကပိုင္ ကုမၸဏီေတြမွာ ေငြရင္းစိုက္ႏုိင္တာ ေရာ္ကာဖယ္လာ (Rockefella) တုိ႔ ေဖါ႔ (Ford) တ႔ုိလို (ေငြ) ရွိျပီးသား သူေဌးၾကီးေတြြ ပဲရွိတာကိုး။ လူတိုင္းဒီ သူေဌးေတြနဲ႔ ထိေတြ႔ႏုိင္တာမွမဟုတ္တာ။ ဒါေၾကာင္႔ Venture Capital ဆိုတာေပၚခဲ႔ရတယ္။ စြန္႔စားရဲေသာ ေငြရင္း (ျမွဳပ္ႏွံမႈ) လို႔ေျပာ ရမယ္ထင္ပါတယ္။ စေထာင္စ ကုမၸဏီေတြကို Startup Companies လုိ႔ေခၚပါတယ္။ တနည္းအားျဖင္႔ အလားလာေကာင္းေသာ၊ တိုးတက္မႈျမန္ေသာ Startup Companies ေတြကို အစျပိဳးဖို႔ အရဲစြန္႔ျပီး စေထာင္ဖို႔ ေငြရင္းထုတ္ေပးေသာ လုပ္ငန္းကို Venture Capital လို႔ေခၚတာပါပဲ။
အရဲစြန္႔တယ္ဆိုေပမဲ၊ အသားလြပ္ ေလာင္းကစားသလို အရဲစြန္႔ ျခင္းမဟုတ္ပါ။ Calculated Risk လို႔ေခၚရမဲ႔ “တြက္ခ်က္ျပီး စြန္႔စားျခင္း” ပါပဲ။
စြန္႔စားရဲေသာ ေငြရင္း (ျမွဳပ္ႏွံမႈ) Venture Capital ဆိုတာဘာလဲ။
ေနာင္တစ္ခ်ိန္မွာ ထိပ္ဆံုးေရာက္လာမဲ႔ အင္တယ္လ္ (Intel) ဆိုတဲ႔ ကုမၸဏီ ျဖစ္ေပၚလာပံုကို ဥပမာ အေနနဲ႔ၾကည္႔ၾကရေအာင္။
ေရာဘတ္ႏြစ္ (Robert Noyce) နဲ႔ ေဂၚဒြန္ေမာ (Gordon Moore) ဆိုတဲ႔အင္ဂ်င္နီယာ ႏွစ္ေယာက္က ၁၉၆၈ခုႏွစ္မွာ Integrated Circuit ဆိုတာကို တည္ထြင္ႏုိ္င္ခဲ႔ၾကတယ္။ ဒီအခါမွာ သူတို႔ႏွစ္ေယာက္က ကုမၸဏီ အသစ္ေထာင္ဖို႔ဆံုးျဖတ္ၾကတယ္။ သူတို႔ ႏွစ္ေယာက္နဲ႔ အတူုမၾကာခင္မွာပဲ အရင္အတူ အလုပ္လုပ္ခဲ႔ၾကတဲ႔ ဟန္ေဂရီႏုိင္ငံက ေရျဖဴဂ်ီ (refugee) အေနနဲ႔ ေရာက္လာတဲ႔ အင္ဒရူးဂရို႔ Andrew Grove ဆိုတာကလာေပါင္းခဲ႔တယ္။ အင္ဂ်င္နီယာႏွစ္ေယာက္ဟာ သူတို႔သိတဲ႔ အာသာေရာ႔က္ Arthur Rock အမည္ရွိတဲ႔ Venture Capitalist ကိုအစျပိဳးဖို႔ေငြရင္းရဖို႔ ခ်ဥ္းကပ္ခဲ႔ၾကတယ္။ ဒီႏွစ္ေယာက္ရဲ႔ အရည္အေသြးကိုသိတဲ႔ အာသာက ေငြရင္း ေဒၚလာ ၂ သန္းထုတ္ေပးခဲ႔တယ္။ စစခ်င္း စေထာင္တဲ႔သူေတြကို Founders လို႔ေခၚပါတယ္။ ဒီ စတည္ေထာင္သူေတြအတြက္ မူလသေဘာတူညီခ်က္ အရ Founder’s Stocks လို႔ေခၚတဲ႔ (စ)ထူေထာင္သူ စေတာ႔ ေတြရပါတယ္။ အမ်ားအားျဖင္႔ ေငြရင္းစိုက္သူေတြက အမ်ားအျပား ယူၾကတာပါပဲ။
သာမန္အားျဖင္႔ အရင္းရွင္စနစ္မွာ ဘယ္ေတာ႔မွ ဥအားလံုးကို ျခင္းတစ္ခုထဲ မထဲ႔ရဖူး။ ေကာင္းတယ္လို႔၊ ေအာင္ျမင္ႏုိင္စရာရွိတဲ႔ အခြင္႔အေရးေတြ႔ရင္ ကိုယ္ကဦးစီးျပီး အရင္းထဲ႔ျပီး နီးစပ္ရာတျခား Venture Capitalist ေတြကို စုျပီး (မ)တည္ေငြ အရင္းေထာင္ ေပးရတယ္။ ဒါကို Initial Round ပထမအရစ္ အေနနဲ႔ေပးရတယ္။ ဒီကမွ တဆင္႔ တျခားအင္ဂ်င္နီယာနဲ႔ အုပ္ခ််ဳပ္သူေတြ ငွားျပီး (စ) တည္ထြင္ ရ ေတာ႕တယ္။ ဒီကမွတဆင္႔ တိုးတက္မႈရွိလာတယ္၊ ျဖစ္ႏုိင္စရာရွိတယ္ ဆိုမွ ဒုတိယအရစ္၊ တတိယအရစ္ စသည္ျဖင္႔ တုိးတက္မႈ အေပၚမွီျပီး ေငြကို လီေပးရတယ္။ ဒီေငြေတြထပ္္တိုးတိုင္း စေတာ႔ ကို ေငြရင္းအခ်ိဳးက် ထပ္မံထုတ္ေ၀ေပးရပါတယ္။ ေယ်ဘူရ အားျဖင္႔ စေတာ႔တစ္ခုကို (၅)ျပား၊ (၁၀) ျပား စသည္ျဖင္႔ (ျပား) ဂဏန္းနဲ႔ရၾကတာပါ။ သာမန္အားျဖင္႔ (၁၈)လ (သို႔) တစ္ႏွစ္ခြဲ ေလာက္ဆို product လို႔ေခၚတဲ႔ တီထြင္မႈ ကရိယာ ဟာ ရုပ္လံုးေပၚလာပါျပီ။ ဒီအခါမွာ အေရာင္းသမား Sales Person ေတြငွားျပီး မိမိတို႔ကုမၸဏီ ပစၥည္းကုိ စေရာင္းႏုိင္ျပီ။ ဒီေတာ႔ (၀င္ေငြ) ရွိလာျပီ။ မိမိရဲ႔ ပစၥည္းဟာ ေရာင္း ေကာင္းျပီဆိုလာရင္ မိမိတို႔ကုမၸဏီကို ပုဂၢလိကပိုင္ မွ အမ်ားပိုင္သို႔ေျပာင္းႏုိ္င္ျပီ။ မိမိတို႔ကုမၸဏီရဲ႔ စေတာ႔ေတြကို စေတာ႔ေစ်းကြက္မွာ တင္ေရာင္းရင္ အမ်ားပိုင္ Public Company လို႔သတ္မွတ္ပါတယ္။
ဒီလို မိမိတို႔ကုမၸဏီရဲ႔ စေတာ႔ကို ပုဂၢလိက ပုိင္မွ အမ်ားျပည္သူသို႔ စတင္ေရာင္းခ်ျခင္းကို Initial Public Offering (IPO) လို႔ေခၚပါတယ္။
ဒီလို အုိင္ပီအို (IPO) သြားေတာ႕မယ္ဆိုရင္ မိမိဘာသာလုပ္ေဆာင္၍ မရပါ။ အရင္းျပဳဘဏ္ (Investment Banks) ေတြလက္အပ္ရပါတယ္။ သူတို႔က မိမိပစၥည္းရဲ႔ ေစ်းကြက္၊ မိမိပစၥည္း၏ေရာင္းအား၊ နံမည္ရမႈ အေျခအေန ေတြအားလံုးကို ၾကည္ျပီးမွ စထြက္ေစ်း ဘယ္ေလာက္ရွိသင္႔တယ္လို႔ သတ္မွတ္ေပးပါတယ္။ တစ္ခ်ိန္ထဲမွာ စေတာ႔ ျဖန္႔ေ၀မႈ အလံုးစံုကို တာ၀န္ယူေပးၾကပါတယ္။ ဒီလို မသတ္ မွတ္ခင္ ၊ ေငြရင္းေစ်းကြက္၏ ဘရာမင္ မ်ားျဖစ္ၾကကုန္ေသာ၊ ေငြရွင္မ်ားျဖစ္ၾကကုန္ေသာ အာမခံကုမၸဏီမ်ား၊ ပင္စင္ရံပံုေငြ (Pension Funds) ၊ ျမဴခ်ယ္ဖန္း (Mutual Funds) မ်ားနဲ႔ သီးသန္႔ခ်မ္းသာသူမ်ား (Independently Wealthy) မ်ားနဲ႔ အျမိဳ႔ျမိဳမွာ ကုမၸဏီ အၾကီးအကဲ (CEO) နဲ႔ေတြ႔ဆံုပြဲေတြ လုပ္ေပးပါတယ္။ ဒီပြဲေတြမွာ မိမိကုမၸဏီကို ေရာင္းေပေတာ႔ပဲ။ ေနာက္ (၆)လ၊ ေနာက္တစ္ႏွစ္မွာ ဘာေတြ ထပ္ထုတ္ဖို႔ အစီအစဥ္ ေတြရွိပါတယ္။ မိမိတို႔ရဲ႔ ပစၥည္း Product ဟာ ျပိဳင္ဖက္ေတြနဲ႔ ဘယ္ေလာက္သာပါတယ္ ဆိုျပီးရွင္းျပေပါ႔၊ တစ္ဖက္ကလည္း သတင္းသမားေတြနဲ႔ ေပါင္းျပီး မိမိပစၥည္း ေကာင္း ေၾကာင္း ေဆာင္းပါးေတြေရးလာေအာင္ ေခ်ာ႔ျပီး ေပါင္း၊ Trade Show လို႔ေခၚတဲ႔ ပညာရပ္ဆိုင္ရာ ျပပြဲေတြမွာ ျပျပီးေၾကာ္ျငာေပါ႔။ အေကာင္းဆံုးသက္ေသေတြကေတာ႔ မိမိရဲ႔ေဖါက္သည္ Customers ေတြပါပဲ။
မိမိရဲ႔ပစၥည္း ေစ်းပြက္မွာ နံမည္ရျပီဆိုရင္ IPO မထြက္ခင္ စထြက္ထြက္ခ်င္းေစ်းနဲ႔ရဖို႔ရာ ၾကိဳေအာ္ဒါမွာသူေတြ၀ိုင္းေနတာေပါ႔။ ဒီ၀ယ္အားကိုၾကည္႔ျပီး အရင္းျပဳဘဏ္ (Investment Banks) ေတြက စေတာ႔ ေစ်းသတ္မွတ္ၾကတာပါ။
သာမန္အားျဖင္႔ ေဒၚလာ ၂၀၊၃၀၊၄၀၊၅၀ စသည္ျဖင္႔ ဖြင္႔ၾကတာပါပဲ။ ေအာင္ျမင္တဲ႔ ကုမၸဏီေတြၾကေတာ႔ ေဒၚလာ ၃၀၊၄၀ ေလာက္နဲ႔ဖြင္႔ျပီး ၀ုန္းဆို ရာေက်ာ္သြားတာေတြရွိပါတယ္။ သာမန္အားျဖင္႔ (စ)ေထာင္တဲ႔ ေဖါင္ဒါေတြဟာ စေတာ႔ သိန္းမက သန္းနဲ႔ ခ်ီရၾကပါတယ္။ အမ်ားကေတာ႔ Venture Capitalist ေတြကပဲ ယူထားၾကတာပါ။ ဒီေတာ႔ ကုမၸဏီတစ္ခုေအာင္ျမင္ သြားျပီဆိုရင္ တခါတရံ သန္းနဲ႔မဟုတ္ ဘီလ်ံနဲ႔ ခ်ီ (ပြ)သြားၾကပါတယ္။ ျပားဂဏန္းနဲ႔ရထားတဲ႔ စေတာ႔ေတြ ဆယ္ဂဏန္း၊ ရာဂဏန္း တက္သြားရင္ (စား)ေပေတာ႔ပဲ။ ဒါေၾကာင္႔ ကုမၸဏီတစ္ခုထဲကို ပံုမေအာ္ၾကပဲ ကုမၸဏီ အမ်ားၾကီးကို နဲနဲစီထဲ႔ျပီး (ေ၀စား) ၾကတာပဲ။ ဒါ အရင္းရွင္စနစ္ (ခ်မ္းသာမႈကိုေဖၚထုတ္ျခင္း) Wealth Creation ပါပဲ။
တကယ္ေတာ႔ အေသအျခာ ေလ႔လာၾကည္႔ရင္ ဒီ Venture Capitalist ဆိုသူေတြဟာ ေခတ္သစ္ခ်စ္တီး ေတြပါပဲ။
သို႕ေသာ္ သူတို႔ ရွိလို႔လဲ ဒီလို ေအာင္ျမင္မႈ ကိုေဖၚေဆာင္ႏုိင္တာလို႔ ျငင္းခ်က္ထုတ္လာရင္လည္း အေျဖရအခက္သား
အဲလ္ပယ္ (Apple) ေထာင္ကာစ ကတည္းက ပါခဲ႔တဲ႕ လူတစ္ေယာက္ဟာ မစြန္႔စားရဲတာေၾကာင္႔ စေတာ႕အားလံုးကို ရာဂဏန္းနဲပဲေရာင္းပစ္ခဲ႔တယ္။
အခုအထိ ဆက္ကို္င္ထားရင္ ဘီလ်ံနဲ႔ ခ်ီတန္ေနျပီ။
အရင္းရွင္စနစ္ ဆိုတာ စြန္႔စားရဲမွကိုး။
စေတာ႔ကို ေငြေၾကးအျဖစ္ အသံုးျပဳျခင္း
ဆိုရွယ္လစ္ ဦးေန၀င္းလက္ထက္မွာ ၾကီးျပင္းခဲ႔ရျပီး မာ႔က္၀ါဒီသမား ဦးဘျငိမ္ရဲ႔ ဆိုရွယ္လစ္စီးပြားေရး စနစ္ေအာက္မွာ ငတ္ခဲ႔ၾကရတဲ႔ စာေရးသူ ျမန္မာႏုိင္ငံသားဟာ ဘယ္က စေတာ႔ ဆိုတာ ကိုနားလည္ မွာလဲ။ စာေရးသူ စီလီကြန္ဗယ္လီကို ျပဴးတူးတူးေၾကာင္ေတာင္ေတာင္ ေရာက္သြားေတာ႔ အဆင္႔ျမင္႔ အတတ္ပညာ ကုမၸဏီ (High Tech Firms) ေတြဟာ စေတာ႔၀ယ္ခြင္႔ (Stock Option) ကို ေငြစကၠဴ ပမာ Currency အျဖစ္ အသံုးျပဳေနၾကျပီ။
စေတာ႔ဆိုတာက ကုမၸဏီရဲ႔ ေရာင္အား နဲ႔ အျမတ္ အေပၚမူုတည္ျပီး အတက္အက် ျဖစ္တာကိုး။
သံုးလပတ္တစ္ခါ စာရင္းရွင္းတန္းအျပီးမွာ ကုမၸဏီအၾကီးအကဲေတြဟာ Stock Analyst ဆိုတဲ႕ စေတာ႔ေလ႔လာသူေတြနဲ႔ တယ္လီဖံုးကြန္ဖရင္႔ လုပ္ၾကရပါတယ္။ ဒီမွာ ေနာင္ (၃) အတြက္အေျခအေန၊ ထြက္မဲ႔ Product ပစၥည္းအသစ္ေတြနဲ႔ မိမိထင္ျမင္ခ်က္ကို တင္ျပၾကေလ႔ရွိပါတယ္။ ဒါကိုစေတာ႔ေလ႔လာသူေတြက အေသအျခာသံုးသပ္ၾကျပီးမွ ၀င္ေငြဘယ္ေလာက္ရႏုိင္သလဲ ဆိုတာကိုသံုးသပ္ျပီး မွ စေတာ႕ေစ်းဘယ္ေလာက္ရွိသင္႔သလဲ ဆိုျပီး ထင္ျမင္ခ်က္ေပးေလ႔ရွိတယ္။ စာေရးသူလုပ္ခဲ႔ စစၥကို Cisco လိုကုမၸဏီေတြက ကြက္တိ ေျပာတဲ႔အတိုင္းျဖစ္ေအာင္ လိုက္ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ၾကတယ္။ ဒီလို မွန္္းခ်က္ကိုက္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ရင္ ေစ်းကြက္ ကယံုၾကည္မႈရွိျပီး မိမိစေတာ႔ေစ်းေတြ ၊ တရိရိတက္ျပန္ေရာ။ ဒီလိုျဖစ္ဖို႔ရာ အသံုးစရိတ္ကို သံုးရာမွာ စည္းကမ္းရွိဖို႔လိုတယ္။ ဒါေၾကာင္႔ ေအာင္ျမင္တဲ႔ ကုမၸဏီေတြဟာ မိမိ၀န္ထမ္းေတြကို လစာေပးရာမွာ တျခားသူေတြထက္ ၁၀%ေလာက္ေလ်ာ႔ေပးတယ္။ အစစအရာရာ အသံုးစရိတ္မွာ ေျခြတာၾကတယ္။ ေစ်းကြြက္ကေျမွာ္လင္႕သလို (အျမတ္) မ်ားမ်ားရ ေအာင္ၾကိဳးစားၾကတယ္။ အျမတ္မ်ားမ်ားရမွ မိမိတို႔ကုမၸဏီ စေတာ႔ ေတြေစ်းတက္မွာကိုး။
ဒီလို ကုမၸဏီ တစ္ခုလံုး ၀ိုင္း၀န္းလုပ္ေဆာင္ၾကတာက အလုပ္ၾကိဳးစားသူ ေတြကို အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြက စေတာ႔၀ယ္ခြင္႔ Stock Option ေပးပိုင္ခြင္႔ရွိၾကတယ္။ တနည္းအားျဖင္႔ (ပိုင္ဆိုင္ခြင္႔) သို႔မဟုတ္ ကုမၸဏီ ရဲ႔ေအာင္ျမင္မႈ ကို ၀န္တမ္းးေတြအားလံုး ပါ၀င္ခံစားခြင္႔ေပးျပီး (ခ်ည္) လိုက္တာပဲ။ တနည္းအားျဖင္႔လည္း (ပိုင္ဆိုင္ခြင္႔) ေပးျပီး (ငါ) ဆိုတာကို (ရစ္ပတ္ခ်ည္ေႏွာင္) ေပးလိုက္တာ။
စာဖတ္သူ လူငယ္ေလးေတြကို သတိျပဳေစခ်င္တာက အရင္းရွင္စနစ္ အရ ေအာင္ျမင္ဖို႔အတြက္ တစ္ဦးခ်င္းစြမ္းေဆာင္ႏိုင္မႈ (Individualism) ကိုအားျပဳထားေပမဲ႔ စေတာ႔ ဆိုတာက အာလံုးနဲ႔ ဆိုင္တယ္။ အားလံုးက ပါ၀င္ထမ္းေဆာင္ မွ (အျမတ္) မ်ားမ်ားရမယ္။ ဒါေၾကာင္႔ (အက်ိဳး) အတြက္ၾကေတာ႔ (အမ်ား) ဆိုတဲ႔ Collectivism ကို ဆြဲခ်ည္ ေပးလိုက္တာ။ သိပ္လွတဲ႔ သိပ္ပညာပါတဲ႔ လုပ္ကြက္။ အတုယူသင္႔တယ္။ American Ingenuity ဆိုတာဒါပါပဲ။
စေတာ႕ကဘယ္လို အက်ိဳးရ မွာလဲ။
စာေရးသူ စစၥကို ေရာက္ေတာ႔ ကုမၸဏီက အထြဋ္အထိပ္ေရာက္ခ်ိန္လို႔ေျပာရမယ္ ထင္တယ္။ သူ႔ေစ်းကြက္မွာ နံပတ္တစ္ပဲ။ ထိုစဥ္က အင္တာနက္ တည္ေဆာက္မႈမွာ စစၥကို ပစၥည္း Product 85% ေလာက္ကိုပါတယ္။ ျပိဳင္ဖက္ မရွိသေလာက္ပဲ။ ဒါေၾကာင္႔ ထိုစဥ္က စစၥကိုလိုကုမၸဏီ ကို၀င္ဖို႔ရာသိပ္ခက္တယ္။ စာေရးသူ ေရာက္ခဲ႔စဥ္က ၀န္ထမ္း ၃၅၀၀ ေလာက္ပဲရွိတယ္။ Startup လို႔ေခၚတဲ႔ စစျခင္း အေျခအေန သာသာေလးပဲရွိေသးတယ္။ တစ္ဖက္ကလည္း ကုမၸဏီတိုင္းဟာ လူေတာ္ေတြကို၀ိုင္းလုရသလို၊ မိမိကုမၸဏီက လူေတာ္ေတြကို တျခားကလာဆြဲမွာ စိုးရိမ္ရတယ္။ အေကာင္းဆံုးနည္က စေတာ႔ေပးျပီး မသြားႏုိင္ေအာင္ ဆြဲျခည္ထားလိုက္တာပဲ။
စာေရးသူတို႔ အဆင္႔မွာ ကုမၸဏီကို ၀င္ရင္ sign-on bonus လို႔ေခၚတဲ႔ တျခားကမိမိကုမၸဏီ ကို၀င္ေရာက္လာတဲ႔ အတြက္ ၾကိဳဆိုတဲ႔ သေဘာနဲ႔ စေတာ႔ အပိုရပါတယ္။ ဥပမာ စေတာ႔ ၄၀၀၀ ရတယ္ ဆိုပါစို႔။ စေတာ႔ကိုေရာ႔ဆိုျပီးေပးလိုက္တာမဟုတ္ပါ။ စေတာ႔ကိုအဲဒီအခ်ိန္မွာ ရွိတဲ႔ေပါက္ေစ်းနဲ႔ ၀ယ္ခြင္႔ျပဳလိုက္တာပါ။ စစၥကိုကုမၸဏီ ကစေတာ႔ေစ်းကို ေဒၚလာ ၄၀ နဲ႔ ၈၀ အၾကားထားကစားေလ႔ရွိပါတယ္။ စေတာ႔ေစ်းသိပ္ၾကီးသြားရင္ ၀ယ္ႏုိင္သူနဲမွာ စိုးတာေၾကာင္႔ သာမန္အားျဖင္႔ ၄၀ ကတျဖည္းျဖည္းတက္လာလွ်င္ ၈၀ ေလာက္ေရာက္ရင္ split လုပ္တယ္ေခၚပါတယ္။ စေတာ႔ ကို ႏွစ္ဆ၊ တစ္ဆ ခြဲျဖစ္လိုက္ ပါတယ္။ ႏွစ္ဆ တစ္ဆ ခြဲရင္ လက္ရွိ စေတာ႔တစ္ခုဟာ ႏွစ္ခုျဖစ္သြားျပီး ေစ်းက ၈၀ ကေန ၄၀ ျဖစ္သြားပါတယ္။ ျပီး ကုမၸဏီရဲ႔ ပစၥည္းေတြေရာင္းေကာင္းရင္ စစၥကို စေတာ႔ကို ၀ယ္ကိုင္ခ်င္ သူေတြမ်ားတာ ေၾကာင္႔ စေတာ႔ေစ်းေတြထပ္တပ္ေပါ႔။ ဒီလိုျဖစ္တာ အဲဒီခ်ိန္က ဂလမွာ တစ္ၾကိမ္ေလာက္ စေတာ႔က ကြဲတယ္။ Split ျဖစ္တယ္။
ဒီေတာ႔ အလုပ္၀င္ျပီး (၈) လမွာ စေတာ႔ကြဲရင္ မူရင္း စေတာ႔ ၄၀၀၀ ဟာ ၈၀၀၀ ျဖစ္သြားျပီး မိမိက ၄၀ နဲ႔ ၀ယ္ခြင္႔ရထားခဲ႔ရင္ ၀ယ္ေစ်း ၂၀ ျဖစ္သြားေရာ။ ေနာက္တပ္ တစ္ခါ စေတာ႔ ထပ္ကြဲရင္ မိမိ၀ယ္ခြင္႔ ရထားတဲ႔ စေတာ႔ အရည္အတြက္က ၁၆၀၀၀ ျဖစ္သြားျပီး ၀ယ္ခြင္႔ရတဲ႔ေစ်းက ၁၀ ျဖစ္သြားေရာ။ အကယ္၍ တစ္ႏွစ္ျပည္႔တဲ႔အခ်ိန္မွာ စေတာ႔ေစ်းက ၅၀ ဆိုရင္၊ ၀ယ္ခြင္႔ရတဲ႔ ေစ်းက ၂၀ ေဒၚလာဆို ေတာ႔ကာ၊ စေတာ႔ တစ္ခုကို ေဒၚလာ ၃၀ ျမတ္ေနျပီ။ မိမိ ၀ယ္ပိုင္ခြင္႔ စေတာ႔ ေပါင္း ၂၀၀၀ ဆိုရင္ တစ္ႏွစ္အတြင္း အျမတ္ေငြ ေဒၚလာ ၆၀၀၀၀ ရေနျပီ။ ကုမၸဏီေတြက စေတာ႔ေပးျပီး လူေတြကို မိမိစီမွာ ေနေအာင္ ဆြဲထားခ်င္တာေၾကာင္႔ စေတာ႔တစ္ခါေပးရင္ သက္တမ္းက (၄) ႏွစ္ျပည္႔ေအာင္ေစာင္႔ရမယ္။ ဆိုလိုတာက ဒီစေတာ႔ကရမဲ႔ အျမတ္ကို လိုခ်င္ရင္ ဒီကုမၸဏီမွာ (၄) ႏွစ္ေနမွ အျပည္႔အ၀ ခံစား ခြင္႔ရွိမည္။ တစ္ႏွစ္ေနရင္ ရပိုင္ခြင္႔စေတာ႔ ထဲက ေလးပံုတစ္ပံုကို ခံစားပိုင္ခြင္႔ရွိတယ္။ ၀င္၀င္ခ်င္း စေတာ႔ (stock) ရသလို တစ္ႏွစ္ တစ္ခါ ကုမၸဏီက အလုပ္ၾကိဳးစားတဲ႔သူေတြကို တစ္ခါ စေတာ႔ ခ်ီးျမွင္႔ျပန္တယ္။
ဘယ္သူေတြရထိုက္တယ္ဆိုတာကို မန္ေနဂ်ာေ�€
Wall St ႏွင္႔ ေငြေၾကးက႑
အရင္းရွင္ေလာကအတြက္ ေငြရင္း (capital) ဟာအေရးအၾကီးဆံုးပဲ။
သာမာန္အားျဖင္႔ေတာ႔ ေငြလိုခ်င္ရင္ ဘဏ္ေတြမွာေခ်းေပါ႔။
အမွန္က ေငြေၾကးနဲ႔ ပတ္သက္တာအားလံုးကို Financial Sector ေငြေၾကးက႑ လို႔ေခၚ ပါတယ္။
ေငြေၾကးက႑ အတြင္းမွာမွ ေငြရင္းေဖၚထုတ္တဲ႔၊ ေငြရင္း (မ)တည္တဲ႔ ေစ်းကြက္သက္သက္ကိုမွ Capital Market ေငြရင္း ေစ်းကြက္ လို႔ေခၚသလို ႏုိင္ငံျခားေငြလဲလွယ္တဲ႔ ေစ်းကြက္သက္သက္ကိုမွ FOREX (Foreign Exchange) Market လို႔ေခၚပါတယ္။ တခ်ိန္ထဲမွာ ဆန္ကဲ႔သို႔ အစားအစာ၊ ေရႊ ၊ သံမဏိ ကဲ႔သို႔ တြင္းထြက္ ပစၥည္း စတဲ႔ကုန္ၾကမ္း နဲ႔ ေရနံကဲ႔သို႔ အဓိကထြက္ကုန္ တို႔ကိုလဲလွယ္ရာ Comomodity Market လူသံုးကုန္ေစ်းကြက္ နဲ႔ ေစ်းကစားရာေစ်းကြက္ Option market ဆိုျပီး ဆိုင္ရာဆိုင္ရ ေစ်းကြက္ အသီးသီးရွိၾကပါတယ္။
ဘဏ္ဆိုတိုင္းလည္း
အမ်ားသိၾကတာက ဘဏ္ ဆိုတာနဲ႔ မိမိတို႔ေငြအပ္ႏွံရာ ဌါန နဲ႔ မိမိလုပ္ငန္းအတြက္ ေငြြေျခးႏုိင္တဲ႔ ဌါနလို႔ပဲ ျမင္မိၾကမယ္လို႔ထင္မိတယ္။ ဒါကို ေရာင္း၀ယ္ေရး ဘဏ္ Commercial Banks လို႔ေခၚပါ တယ္။ ဒီ ဘဏ္ ေတြရဲ႔ လုပ္ငန္းစဥ္က ရွင္းရွင္းေလးပါ။ လူေတြက ေငြလာအပ္ႏွံ ထားၾကတယ္။ ဘဏ္ က အတိုးနဲနဲေပးတယ္။ မထုတ္ပဲ ၾကာၾကာထားရင္ အတုိးမ်ားမ်ားရတယ္။ ဒီေငြကို စုျပီး ဘဏ္ေတြက ေငြလိုတဲ႔ လုပ္ငန္း (Businesses) ေတြကို ေငြေခ်းတယ္။ ဘဏ္ကအတုိးရတယ္။ ဒီလိုေငြလည္ သြား ေတာ႔ အရင္းအႏွီး ေတြပိုလာတယ္။
အေမရိကား နဲ႔ တိုးတက္ျပီး ႏုိင္ငံအမ်ားစု မွာ ေတာ႔ တႏုိင္ငံလံုး အတိုင္းအတာနဲ႔ ၾကီးမာတဲ႔ဘဏ္ ေတြအျပင္ ေဒသ၊ တိုင္းေဒသဘဏ္ (Regional Banks) ဆိုတာေတြရွိသလို Saving and Loans လို႔ေခၚတဲ႔ Mortage အေဆာက္အဦးအေၾကြး လည္း လုပ္တဲ႔ ဘဏ္ေတြရွိျပန္တယ္။
အရင္းအႏွီးဘဏ္ (Investment Banks)
အေရးအၾကီးဆံုးက Investment Banks လို႔ေခၚတဲ႔ ရင္းႏွီးမႈဘဏ္ ဆိုတာေတြရွိတယ္။ ဒီဘဏ္ေတြက ရိုးရိုးျပည္သူေတြ အတြက္ မဟုတ္၊ လုပ္ငန္းရွင္ေတြနဲ႔ ကုမၸဏီ ၾကီးေတြ ေငြရင္းလိုတဲ႔ အခါ (ေငြရင္း) ရွာဖို႔နဲ႔ ေငြရွိသူေတြ ရင္းႏွီးဖို႔ (Investment) အတြက္ျဖစ္တယ္။ ဥပမာ စေတာ႔ (Stocks) နဲ႔ ဘြန္း (Bonds) ေတြထုတ္ေပးတယ္။ Brokerage လို႔ေခၚတဲ႔ (ပြဲစား) အလုပ္လည္းလုပ္တယ္။ Private Banking လို႔ေခၚတဲ႔ ေငြရွင္ေတြအတြက္ ရင္းႏွီးမႈကိုလည္း တာ၀န္ယူေပးတဲ႔ အလုပ္ကိုလုပ္တယ္။ မိမိကိုယ္တုိင္းလည္း Stocks & Bonds ကို အေရာင္း/ အ၀ယ္ လုပ္တယ္။
ကုမၸဏီၾကီးတခုက ေနာက္ကုမၸဏီ တခုကို၀ယ္ခ်င္ရင္ ဒါကို (M&A) Merger & Acquisition ေပါင္းစပ္ျခင္းနဲ႔ သိမ္းယူျခင္း လို႔ေခၚပါတယ္။ ဒီလို (M&A) လုပ္ရင္ ၀ယ္ခ်င္တဲ႔ ကုမၸဏီက ျပစ္မွတ္ ကုမၸဏီ ရဲ႔ အေၾကာင္းနဲ႔ Stock history စေတာ႔ ရာဇ၀င္အားလံုးကိုသိဖို႔လိုပါတယ္။ ေနာက္၀ယ္ရင္ Public ကုမၸဏီျဖစ္ရင္ ျပစ္မွတ္ကုမၸဏီရဲ႔ စေတာ႔တန္ဖိုးဘယ္ေလာက္ရွိတယ္၊ ဘယ္ေစ်း ေပး၀ယ္မယ္က အစ ဒီ Investment Banks ရဲ႔လက္အပ္ရတာပဲ။ ၀ယ္ရင္လည္း ျမန္မာႏုိင္ငံမွာလို ေငြအလံုးအရင္း ေပး၀ယ္တာမဟုတ္ Stocks နဲ႔ေျခတာမ်ားပါတယ္။
တခါတရံလည္း Public ကုမၸဏီကို Private လုပ္တာေတြရွိတယ္။ Public ကုမၸဏီဆိုတာက Public လူထုကို Stocks ေတြထုတ္ေရာင္းထားတဲ႔ အတြက္ သံုးလ တခါ မိမိရဲ႔ ေငြစာရင္းအေျခအေန ကိုရွင္းျပရ ပါတယ္။ ေငြေၾကးရွင္းတန္း Financial Statement လို႔ေခၚပါတယ္။ ဒီအေပၚမွာ မူတည္ျပီး Stocks Analyst လို႔ေခၚတဲ႔ စေတာ႔ေလ႔လာသူေတြက ေ၀ဖန္ၾကျပီး ဒီစေတာ႔ ရဲ႔ တန္ဖိုးဟာ ဒီ ၃လ၊၆လ၊ တႏွစ္ အတြင္း ဘယ္ေလာက္တက္ႏုိင္တယ္၊ က်ႏုိင္တယ္ဆိုျပီး ထင္ျမင္ခ်က္ ေပးၾကတယ္။ အရင္းႏွီးျပဳသူ Investors ေတြက ဒီ ရီေပါ႔ေတြကို ၾကည႔္ျပီး ၀ယ္/ေရာင္း မယ္ဆိုတာကို ဆုံးျဖတ္ၾကရတယ္။ Private ဆိုတာက ပုဂၢလိက ပိုင္ဆိုင္တာေၾကာင္႔ စေတာ႔ ထုတ္ေရာင္းစရာလည္း မလို သလို ၊ ၃လ ပတ္ရွင္းထမ္း လည္းထုတ္ စရာ မလိုပါ။ ရႈံးရႈံး ျမတ္ျမတ္ ပိုင္ဆိုင္သူနဲ႔သာ ဆိုင္တာကိုး။
စေတာ႔ နဲ ဘြန္း (Stocks & Bonds)
စေတာ႔ နဲ ဘြန္း (Stocks & Bonds) ဆိုတာေတြကေတာ႔ တကယ္ေတာ႔ ေငြရွာ/ ေငြေျခးတာပါပဲ။
အရင္းရွင္စနစ္မွာ အဓိက အက်ဆံုးက (၀င္ေငြ) ရွိဖို႔ လုိအပ္ပါတယ္။
အလုပ္သမားက အလုပ္ရွိရင္ (၀င္ေငြ) ရွိတယ္။ လစာ (Salary) လို႔ေခၚပါတယ္။
Blue Collar သမားက နာရီနဲ႔ရတာမ်ားတယ္။ White Collar အလုပ္သမားက လစာ ရ ၾကတယ္ေပါ႔။
အေမရိကား မွာေတာ႔ ႏွစ္ပတ္ တခါ လစာထုတ္ၾကတာမ်ားတယ္။
အလုပ္ရွင္ေတြ၊ ကုမၸဏီ ေတြလည္း (၀င္ေငြ) ရွိတယ္။ လုပ္ငန္းကုန္က်ေငြ ဟာ ၀င္ေငြထက္နဲရင္ (အျမတ္) ရွိတယ္။ သံုးေငြ နဲ႔ ၀င္ေငြ မမွ်ရင္ (အရႈံး) ေပၚတာေပါ႔။ Financial Statement က ကုမၸဏီ ရဲ႔ ေငြေၾကး အေျခအေနကို သာမာန္ အားျဖင္႔ ေပၚျပၾကပါတယ္။
အရင္းရွင္ ေငြေၾကးစနစ္က ၀င္ေငြျပႏိုင္ရင္ ဒီ၀င္ေငြအေပၚမူတည္ျပီး (အေၾကြး) ယူႏုိင္တယ္။ အေၾကြး ယူရင္ (အတိုး) ေပးရတယ္။ ဒီ (အတိုး) က ဘဏ္နဲ႔ ေငြေျခးရာဌါန (Financial Institution) အတြက္ (၀င္ေငြ) လာျဖစ္တယ္။
ေငြေျခးျပီးျပန္စပ္ေတာ႔ ေပးစပ္သူက (အတိုး) နဲ႔ (အရင္း) ေပါင္း ျပီး တလဘယ္ေလာက္ သြင္းဆိုျပီး ျပန္စပ္ရတယ္။ ဘာေၾကာင္႔ျပန္စပ္ ႏုိင္တာလဲ။ လစဥ္ လစာရွိရင္ရွိ မရွိရင္ (၀င္ေငြ) ရွိရမယ္။ ဥပမာ ရင္းႏွီးမႈ (Investment) ကေန ၀င္ေငြ ရွိခ်င္ရွိမယ္။ ပင္စင္ လာစာရခ်င္ရမယ္။
ေနာက္ဆံုးေတာ႔ (၀င္ေငြ) ရွိရင္ ေငြလည္ သြားျပီး (ေငြ) ကို အေသ မထားဖူး (အရွင္) ထားတယ္။ ဒီေတာ႔ (ေငြ) က (ေငြ) ကိုျပန္ေဖၚတာပဲ။
က်ေနာ္တို႔ ဗမာႏုိင္ငံမွာေတာ႔ မို႔ရာေအာက္သိမ္း၊ ဟိုသိမ္းဒီသိမ္း၊ ဟိုျမွဳပ္ဒီျမွပ္ လုပ္ၾကတာ ဘယ္ ေလာက္ (နာ) တယ္ ထင္ပါသလဲ။(စနစ္) မရွိတာပါ။ ၾကားထဲ ခိုးလို႔ျဖစ္ေစ၊ ဓါးျပအတိုက္ခံရ လို႔ျဖစ္ေစ ဆံုးရွဴံးမႈေတြ ရွိတယ္။
Leverage လုပ္တယ္ဆိုတာဘာလဲ
အရင္းရွင္စနစ္မွာ ေငြကို အေသမထားရဖူး
ဒါေၾကာင္႔ (၀င္ေငြ) ရွိရင္ ဒါကို (အရင္း) ျပဳျပီး ေငြေဖၚရမယ္။ ဒါကို Leverage လုပ္တယ္ေခၚပါတယ္။
တနည္းအားျဖင္႔ ၀င္ေငြရွိတဲ႔ လုပ္ငန္းကို (အေပါင္) ထားျပီး ေငြေဖၚတာပါပဲ။
ဥပမာ က်ေနာ္က ရန္ကုန္ / မႏၱေလးအေ၀ေျပး ခရီးသည္ ဘတ္စကားးလိုင္း ေထာင္ခ်င္တယ္ ဆိုပါ ေတာ႔။ ယမံုနာ အေ၀းေျပးကား ကုမၸဏီလို႔ ေခၚ ၾကရေအာင္။
ဘတ္စကားေတြ၀ယ္ရမယ္။ ကားေမာင္းသမားငွါးရမယ္။ လက္မွတ္အေရာင္းစာေရးေတြခန္႔ရမယ္။ ကားပ်က္ရင္ျပင္ဖို႔ ေငြရွိရမယ္ေပါ႔။ အလုပ္သမားလစာေပးတာတို႔၊ ေန႔စဥ္ လက္မွတ္ ရိုက္တာတို႔စတဲ႔ ကုန္ၾက စရိတ္ေတြရွိတယ္။ ဒါကို Operating Cost ၊ လည္ပတ္မႈ အတြက္ကုန္က်စရိတ္ လို႔ေခၚပါတယ္။
ေနာက္လုပ္ငန္းေအာင္ျမင္လို႔ တိုးခ်ဲ႔ဖို႔ ကားအသစ္ေတြ၀ယ္ရမယ္။ကားျပင္ဖို႔ hydraulic ေတြ၀ယ္ရမယ္၊ ကားျပင္ဖို႔ စက္ကရိယာေတြ၊ ကြန္ျပဴတာေတြ ၀ယ္ရမယ္ဆိုပါစို႔။ ဒါေတြကို Capital cost ၊ ေငြရင္းလို တာ မို႔ ေငြရင္းေငြ လို႔ေခၚပါတယ္။ လုပ္ငန္းတိုင္းမွာ Operating Cost နဲ႔ Capital cost ဆိုတာ ရွိ ၾက ပါတယ္။
ျမန္မာႏုိင္ငံမွာ ဆိုရင္ ေငြရင္း ဘယ္ကရမွာလဲ။ ဘဏ္ဆိုတာ က collateral လို႔ေခၚတဲ႔ ပိုင္ဆိုင္မႈ အေပါင္ပစၥည္းရွိမွ ျပန္ရစရာ အိုးအိမ္နဲ႔ စိန္ေရႊရတနာရွိမွ ေငြေခ်းမွာကိုး။ ေငြေခ်းရင္ အတိုးေပးရတယ္။တႏွစ္ေလာက္ အၾကာမွာ စာေရးသူရဲ႔ လုပ္ငန္းက ပံုမွန္၀င္ေငြရွိလာျပီ။ တိုးခ်ဲ႔ခ်င္တယ္ဆိုပါစို႔။ ေငြရင္းဘယ္က ရမွာလည္း။ ဘဏ္က ေျခး ၊ အတိုးေပးခ်ဲ႔ ရံုပဲရွိတယ္။
အရင္းရွင္ ႏုိင္ငံမွာ ေတာ႔ မိမိ လုပ္ငန္း ၀င္ေငြရွိျပီ။ ဒါကို leverage ယူျပီး Stock ေတြထုတ္ေရာင္းလို႔ ရပါတယ္။ ဒါကို IPO (Initial Public Offering) လို႔ေခၚပါတယ္။ ပထမဦးဆံုး Stock စေရာင္းတာမို႔ပါ။
တဖက္ကၾကည္႔ရင္ Stock ေရာင္းတယ္ ဆိုတာက မိမိရဲ႔ လုပ္ငန္းေအာင္ျမင္မႈကို Public လူအမ်ားနဲ႔ share မွ်ေ၀ ခံစားတာပဲ။ ေငြရွိတဲ႔သူက ေအာင္ျမင္တဲ႔ လုပ္ငန္းရဲ႔ တစိပ္တေဒသ ကိုေငြနဲ႔ ၀ယ္ယူ တာ ပဲျဖစ္တယ္။ ကုမၸဏီဖက္ကၾကည္႔ရင္ မိမိရဲ႔ေအာင္ျမင္မႈ ကို အရင္းတည္ျပီး (leverage) လုပ္ျပီး ေငြေဖၚ တာပဲ။ Stock ေရာင္းလို႔ရတဲဲ႔ ေငြနဲ႔ Capital cost ကိုတိုးခ်ဲ႔ႏုိင္တာေၾကာင္႔ ကားအသစ္ေတြ၀ယ္ႏုိင္မယ္၊ အလုပ္သမားသစ္ေတြတိုး ငွါးႏုိင္မယ္။ ဒါေၾကာင္႔ ရန္ကုန္/ မႏၱေလးအျပင္ ၊ မႏၱေလး/ ေမျမဳိ႔/ ေတာင္ၾကီး လိုင္းသစ္တိုးခ်ဲ႔ ႏုိင္မယ္။ ေစ်းကြက္ခ်ဲ႔ ႏိုင္တာေၾကာင္႔ ၀င္ေငြ တိုးမယ္။ ၀င္ေငြ မွန္မွန္တိုးျပီး လုပ္ငန္းပို အေျခၾက လာရင္ လူေတြက ယမံုနာကုမၸဏီကို ပိုယံုၾကည္လာျပီး stock ေစ်းတက္ေတာ႔ ရင္းထားတဲ႔ လူေတြလည္း အက်ိဴးရွိတာေပါ႔။
ကုမၸဏီလည္း Stock ေတြပိုထုတ္ႏုိင္သလို Bond ထုတ္ေရာင္းရင္ လူေတြ၀ယ္ၾကေတာ႔မွာေပါ႔။ Stock ဆိုတာဟာ (ပိုင္ဆိုင္မႈ) ပါလာျပီး အတက္အက်ရွိတယ္။ စြန္႔စားမႈ Risk ရွိတယ္။ Bond ဆိုတာကေတာ႔ (ေငြေခ်း) စာခ်ဳပ္ သက္ သက္ပဲ။ ရည္တို / ရည္ေရွ Bond ရွိတယ္။ အခ်ိန္ကိုလိုက္ျပီး အတိုးအမ်ိဳးစံု ရွိ တယ္။ Bond ၀ယ္သူ က အတိုးစားရမယ္။ ၂ ႏွစ္ Bond ဆိုရင္ ၂ နစ္ မွာေငြျပန္ရမယ္။ ၁၀ႏွစ္ Bond ဆိုရင္ ၁၀ႏွစ္ မွာမွ အရင္းျပန္ရမယ္။ mature date လုိ႔ေခၚပါတယ္။
ဒါေတြက အၾကမ္းဖ်င္းပဲရွိေသးတယ္။ Controlling Share ထိန္းခ်ဳပ္မႈရွယ္ လို႔ေခၚပါတယ္။ ဥပမာ ယေန႔ Rudolf Murdoch ရဲ႔ News Corp ဆိုတာျပႆနာေတြေပၚေနတယ္။ ဒါေပမဲ႔ Murdoch ရဲ႔ မိသားစု က Controlling Shares ေတြကိုကိုင္ထားတဲ႔ အတြက္ Share Holders meeting ရွယ္ယာ ပိုင္ရွင္ေတြ ေတြ႔ဆံုပြဲမွာ Murdoch မိသားစု ကို မေက်ာ္ႏိုင္။
ဒါေၾကာင္႔ Stock & Share ထုတ္ေ၀ေတာ႔မယ္၊ Bond ထုတ္ေရာင္းမယ္ဆိုရင္ ဒီ Investment ဘဏ္ေတြကို ငွါးရတာပါပဲ။
ေငြအေသမခံ
အရင္းရွင္ ေလာကမွာေငြ ကိုအရွင္ထားကစားတာပဲ။ ေငြကို အေသမခံခ်င္ၾကဖူး။ Secondary Mortage နဲ႔ Mortage Based Bonds ေတြ အေၾကာင္း ၂၀၀၇ ေငြေၾကးျပႆနာ အေၾကာင္း ေရးတုန္း ကေရးျပျပီးပါျပီ။ ဥပမာ စားသံုးသူ Consumer လူထုဟာ ဘဏ္ေတြက အေၾကြးကဒ္ (Credit Card) ထုတ္ျပီး အေၾကြးစားသံုးၾကတယ္။ အမ်ားက ဒီလ $ ၁၀၀၀ သံုးရင္ အကုန္ျပန္ မစပ္ႏုိင္ၾကဖူး။ $၅၀၀ ပဲျပန္စပ္ႏိုင္တယ္ ဆိုရင္ $၅၀၀ အေၾကြးတင္ရင္ ဒီ $၅၀၀ အေပၚမွာ အတိုးေပးေတာ႔ေပါ႔။ ဘဏ္ေတြက ဒီ (Credit Card) အေၾကြးေတြကို စုေပါင္းျပီး Bond ထုတ္ျပီးျပန္ေရာင္းတယ္။ ဥပမာ ဘဏ္က စားသံုးသူစီ မွာ ၄% နဲ႔ အတိုးယူရင္ ၁% ပဲစားျပီး ၃%ကို Bond ၀ယ္သူကိုေပးစား လိုက္ တယ္။ ၁% ပဲစားလို႔ သူေတာ္ေကာင္းလို႔ မထင္လိုက္ပါနဲ႔ ဘီလ်ံနဲ႔ ခ်ီေတာ႔ အတိုးခ သန္းနဲ႔ ခ်ီရပါ တယ္။ ေငြျပန္ေဖၚတာေလ။ တခါ ေပၚလာတဲ႔ (ေငြ) နဲ႔ ျပန္ေခ်း ေငြထပ္ေဖၚေပါ႔။
ၾကံရည္ညွစ္ သလို ဒီေငြကို အၾကိမ္ၾကိမ္ေခ်း ၊ အၾကိမ္ၾကိမ္ (၀င္ေငြ) ရေအာင္လုပ္တာပါ။
ဒီလို႔ Bond မ်ိဳးစံုကို retail ျပန္ေရာင္းေတာ႔ လည္း ဒီ Investment Banks ေတြကပဲျပန္ေရာင္းေပါ႕။
အစိုးရ ဘြန္း Bonds.
ရပ္ကြပ္၊ ျပည္နယ္၊ တုိင္းျပည္ ကိုအုပ္စိုးရတဲ႔ အစိုးရတိုင္းမွာလည္း (၀င္ေငြ) ဆိုတာရွိပါတယ္။ (အခြန္) TAX ဆိုတာ အစိုးရတိုင္းအတြက္ ၀င္ေငြ ပါပဲ။ ဒါေၾကာင္႔ ဒီ၀င္ေငြ ကို leverage အရင္းတည္ျပီး ေငြေခ်းလို႔ရပါတယ္။ Bond ေတြထုတ္ေရာင္းလို႔ရပါတယ္။
Capital market ေငြရင္းရွာတဲ႔ ေစ်းကြက္ မရွိတဲ႔ ျမန္မာႏုိင္ငံလို ႏုိင္ငံမ်ိဳးမွာ တံတားေတြေဆာက္ ခ်င္ တယ္၊ လမ္းေတြေဖါက္ခ်င္တယ္ဆိုရင္ ၊ အစိုးရဟာ မိမိတို႔ရဲ႔ ဘတ္ခ်က္ေငြက ေငြနဲ႔ပဲ ေဆာက္ရပါမယ္။ ကံေကာင္းခ်င္ေတာ႔ ျမန္မာႏို္င္ငံဟာ သဘာ၀ သံယာဇာတ ေပါၾကြယ္တဲ႔ႏိုင္ငံ ျဖစ္ျပီး သံယာဇာတ မွန္ သမွ် အစိုးရပိုင္လို႔ သတ္မွတ္တဲ႔အတြက္ ၀င္ေငြရွိတာေၾကာင္႔ ဘတ္ဂ်က္ရွိေပမဲ႔ ဒီေငြေတြကို အလံုး အရင္း မေပးရပဲ သတ္မွတ္ထားတဲ႔ အတိုးနဲ႔အရင္း ကို မွ်ေပးႏုိင္ရင္ သန္း ၁၀၀ သာတတ္္ႏုိင္မဲ႔ အစား သန္း ၂၀၀ သန္း ၃၀၀ တတ္ႏုိင္ရင္ တိုးတက္မႈ ပိုမျမန္ႏုိင္ဖူးလား။ မဆလ ေခတ္မွာ ဘာမွ မေဆာက္ ႏုိ္င္ ခဲ႔တာ ဘတ္ဂ်က္ မရွိလို႔ မဟုတ္ပါလား။
တျခားႏုိင္ငံေတြမွာေတာ႔ ျမဴနီစပယ္ အစိုးရက ေငြလိုခ်င္ရင္ေတာင္ Bond ထုတ္ေရာင္းၾက ပါတယ္။ ျမဴနီစပယ္ Bond မို၊႔ ျမဳနီ (Muni) လို႔ေခၚပါတယ္။ ေငြေခ်းျပီး တည္ေဆာက္ၾကတာပါ။
အေမရိကန္ ႏို္င္ငံမွာ အစိုးရကေခ်းတဲ႔ Bond ကို Treasury Notes လို႔ေခၚပါတယ္။ အေမရိကန္ ႏို္ငံေရးသမားေတြဟာ ကိုယ္႔ပိုက္ဆံ မဟုတ္တိုင္း တိုင္းျပည္ပိုက္ဆံကို မတရား ျဖဳန္းၾကတယ္။ ယေန႔ အေမရိကားမွာ အခြန္ကလက္ငင္းရေငြ တလ ၁၇၀ ဘီလ်ံရွိျပီး သံုးေငြက ဘီလ်ံ ၃၀၀ ေက်ာ္ပါတယ္။ အသံုးေလ်ာ႔ဖို႔ ၀ိုင္းေျပာတာလဲ မရပ္ႏုိင္ၾက။ သမၼတ ဘုဒ္ဟာ သူ႕သက္တမ္း (ဂ) ႏွစ္မွာ ေဒၚလာ (၄) ထီလ်ံ သံုးသြားတယ္။ အိုဘာမားက (၃) ႏွစ္ေက်ာ္ေက်ာ္ေလးမွာ (၅) ထီလ်ံ ျဖဳန္းျပီးျပီ။ စာေရးသူရဲ႔ အျမင္အရ အိုဘားမားဟာ ရပ္ကြက္ အက္တစ္ဗစ္ အဆင္႔ကေန အီလီႏိြဳင္ ျပည္နယ္ အတြက္ ဆီေနတာ သက္တမ္းျပီးေအာင္ေတာင္ တာ၀န္ မထန္းေဆာင္ရေသးဖူး တရားအေဟာ ေကာင္းတာနဲ႔ အမဲကြဆိုျပီး လက္၀ဲ လစ္ဖရယ္ေတြက ၀ိုင္းေျမွက္ထင္လိုက္ၾကတာ သမၼတျဖစ္လာေပမဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္ ေရးေရာ၊ ႏုိင္ငံျခားေရးေရာ နားမလည္သလို စီးပြားေရးအေၾကာင္းကို (ဂဃဏန) မသိ၊ အစက စသင္ ေန ရတယ္။ ဟီရရီကလင္တန္ နဲ႔ တျခားစီပဲ။ ခုမွ လက္၀ဲေတြ လစ္ဖရယ္ေတြ ေစ်း၀ယ္မွားတဲ႔ ေနာက္တ Buyers Remorse ရေနၾကျပီ။ အေမရိကန္ႏိုင္ငံဟာ ေလာေလာတယ္ အေၾကြးဟာ ၁၅ ထီလ်ံ ေက်ာ္သြားျပီ။ GDP က ၁၂ ထီလ်ံေက်ာ္ေက်ာ္။ အေၾကြသိပ္ထူလာရင္ အတိုးႏႈံးတက္လာျပီး ဂရိႏုိင္ငံ လို သူေတာင္း စားႏုိင္ငံ ျဖစ္မွာကို ဥါဏ္ရွိသူေတြက ေတြးပူေနၾကရျပီ။
ဒီအစိုးရ Bond ေတြထုတ္ေရာင္းတာအတြက္ ေရာ Treasury Notes ေတြေရာင္းဖို႔ ပြဲစားလုပ္တာ အားလံုး Investment နဲ႔ Banks Brokerage ေတြရဲ႔လက္ထဲုပဲအပ္ရတာပဲ။ အမွန္ေတာ႔ ဒီ Investment Bankers ေတြဟာ ၾကားပြဲစားး အၾကီးစားေတြပဲ။ ဟိုဖက္ဒီဖက္ ..ႏွစ္ဖက္ (ခြ) စားတာပဲ။ ဒါေၾကာင္႕ regulation ေလ်ာ႕သြားတဲ႔ အခါ … ေလာဘ..မထိန္းႏိုင္ပဲ .. (အစား) လြန္သြားေတာ႔ … ၂၀၀၇ Financial Crisis ့ျဖစ္ရတာပဲ။
ဒီရစ္ဗစ္တစ္။ Derivatives
သခၤ်ာဘာသာ ရဲ႔ ကက္ကုလပ္ Calculus ဘာသာရပ္ မွာ မီွခိုတန္ဖိုး function တခုဟာ အမွီခံတန္ဖိုး Input ေျပာင္းသြားရင္ ၎၏တန္ဖိုးဘယ္ လိုေျပာင္းသြားသလဲဆိုတာကို တိုင္းတာမႈ ကို ဒီရစ္ဗစ္တစ္ Derivatives လို႔ေခၚပါတယ္။ ဥပမာ ေရြ႕ရွားေနတဲ႔ အရာ၀တၳဳ ရဲ႔ အခ်ိန္နဲ႔ ယွဥ္တဲ႔ ေနရာ (Position) ဟာ အဲဒီ၀တၳဳရဲ႔ (အရွိန္) (velocity) ျဖစ္တယ္။ ထို႔နည္းတူစြာပဲ စီးပြားေရးမွာလည္း သူ႔ဟာသူ တန္ဖိုး မရွိေပမဲ႔ အျခားအရာ ကေန တန္ဖိုးျဖစ္လာတာကို Derivatives လို႔ေခၚပါတယ္။ ဒါေတြကို Financial Instrument ေငြေၾကးကရိယာ လို႔ေခၚပါတယ္။ ဒါေတြကို လက္နက္အျဖစ္ အသံုးျပဳျပီး ေငြေၾကး ကစားၾကတယ္လို႔ ေခၚပါတယ္။ နဲနဲ ရႈပ္ေထြးတဲ႔ အတြက္ လြယ္လြယ္ေျပာရရင္ ေနာက္ဆက္တြဲ ေငြရွာနည္း ေတြ အမ်ားၾကီးရွိတယ္လို႔ ေယ်ဘူရ အားျဖင္သာ မွတ္သားထားေစခ်င္ပါတယ္။ ၂၀၀၇ ေငြေၾကးျပႆနာ 2007 Financial Crisis အေၾကာင္းေရးခဲ႔တဲ႔ ေဆာင္းပါးမွာ CDO နဲ႔ (Collateralized debt obligations) CDS ေတြရဲ႔အေၾကာင္းကို လံုးေစပတ္ေစ႔ ေဖၚျပျပီးခဲ႔ပါျပီ။ CDS ဟာ Credit Derivatives အမ်ိဳးအစားထဲမွာပါပါတယ္။
ဒါေတြဟာ တကယ္ေတာ႔ ရႈံးႏုိင္တဲ႔ စြန္႔စားမႈ Risk ပါလာပါတယ္။ ဒါေၾကာင္႔ ဒီလုိ ေငြေၾကးကရိယာ Financial Instrument ေတြဟာ ေလာင္းကစားဆန္ လာတယ္ ဆိုလည္းမမွားပါဖူး။ ဒါထက္ပိုဆိုးတာက ဒီ ကရိယာေတြဟာ ရႈပ္ေထြးလြန္းတာေၾကာင္႔ Investment Banks ေတြကို အုပ္ခ်ဳပ္ေနတဲ႔ ထိပ္ဆံုး ပုဂၢိဳလ္ CEO ေတြေတာင္ အသးစိပ္သိၾကသည္မဟုတ္။ မိုးေကာင္းေနတုန္၊ ၀င္ေငြ မ်ားေနခ်ိန္မွာ သတိရွိရန္လည္း မသိခဲ႔ၾက။ ထို႔ျပင္ သမၼတဘုဒ္ က အေသးစိပ္ ကိုဂရုစိုက္တတ္သည္႔ ဥါဥ္မရွိ။ အဲဒန္စမစ္ စကားအတိုင္း ေစ်းကြက္က တာ၀န္ယူလိမ္႔မည္ဟု သေဘာထားသူ။ ဒါေၾကာင္႔ ပုဂၢလိက က႑ကိုထိန္းရမည္႔ အစိုးရထိန္းကြပ္သူ regulators မ်ားကို ခန္႔ရာတြင္ ေလာဘီရစ္ Lobbyist ေတြကိုဆြဲခန္႔ေတာ႔ ၾကက္အိမ္ အထဲ ေျမေခြး ထဲ႔ေပးလိုက္ သလို ဘဏ္သမား Bankers ေတြအဖို႔ သကာေတြ႔ ကိန္းၾကံဳရပါေတာ႔တယ္။ ေလာဘီရစ္ Lobbyist ဆိုတာက မိမိ အက်ိဳးေဆာင္ဖို႔အတြက္ အမတ္မင္းေတြကို ေပါင္းျပီး ေရွ႕ေနလိုက္ေပးသူမ်ားျဖစ္ၾကပါတယ္။ ထို႔ေၾကာင္႔ Lobbyist Firm အမ်ားစု ဟာ ၀ါရွင္တန္ K St မွာရွိတဲ႔ ေရွေန ဥပေဒ အက်ိုးေဆာင္ အုပ္စု ေတြရဲ႔ အစိပ္အပိုင္း အျဖစ္ရပ္တည္ၾကပါတယ္။ နဂိုကမွ ရႈပ္ေထြးတဲ႔ အေရာင္း/အ၀ယ္ ကိစၥၾကပ္ၾကပ္မပ္မပ္ ထိန္းေပးရမွာကို ထိန္းသိမ္းသူ regulator ေတြက ကိုယ္႔လူျဖစ္ေနတာေၾကာင္႔ အထိန္းအကြပ္မရွိ လုပ္ခ်င္ရာလုပ္လာခဲ႔ၾကရာ ၂၀၀၇ ေငြေၾကးျပႆနာ ေပၚမွ အေမကယ္ပါ၊ အေဖကယ္ပါ ကိန္းဆိုက္ခဲ႔ၾကရတာပါ။
တျခားကရိယာေတြ
အရင္းရွင္ စနစ္ဆိုတာ (ေလာာဘ) ကို အင္အား၊ လက္နက္သဖြယ္ အသံုးျပဳျပီး ခိုင္းစားတာေၾကာင္႔ ေရယိုေပါက္ရွာသလို ၊ ဘယ္ေနရာက (အျမတ္) ရအလဲ ဆိုတာေတြကို အစဥ္ စဥ္စား ေနၾက သူ
မ်ားျဖစ္သည္။ ၁၉၈၀ ခုႏွစ္မ်ားက သမၼတ ေရာနယ္ရီကင္ လက္ထက္မွာ Junk Bonds ၊ LBO leverage Buy Out ၊ Arbitrage ဆိုတဲ႕ ေငြေၾကးကရိယာ Financial Instruments ေတြဟာ ေခတ္စားခဲ႔
ပါတယ္။ တေခတ္တခါ က Junk Bonds ဥါဏ္ရွင္ Michael Milken ရဲ႔ Drexel ကုမၸဏီ ဆိုတာ နံမည္ေက်ာ္ေပါ႔။ ေနာက္ဆံုး Drexel ကုမၸဏီ လည္းပ်က္သြားျပီး Michael Milken လည္း ထာ၀ရ ေငြေၾကးနယ္ပယ္ မွာ (မလုပ္ရ) ဆိုျပီး နယ္ႏွင္ခံရသလို ေထာင္ဒဏ္ (၁၀) ႏွစ္ အျပစ္ ေပးခံခဲ႔ရပါတယ္။ ဒါက ဂ၀ ခုႏွစ္က လြန္ကၽြံမႈ (Excesses) ေတြပါ။ တခါ ၉၀ ခုႏွစ္ေတြမွာ Y2K, Tech Boom, Telecom Boom ဆိုတာေတြျဖစ္ေတာ႔ တခါ Wall St မွာ ေပ်ာ္ၾက၊ ပါးၾက၊ စားၾက၊ ၀ါးၾက ေပါ႔။ ၂၀၀၀ ခုႏွစ္ အကုန္ေလာက္မွာ Bust ျဖစ္ေတာ႔ ၀ုန္းဆို လူေတြအလုပ္ျပဳတ္ၾက ၊ ငိုၾကယိုၾက ေပါ႔။ Enron တို႔လို ကုမၸဏီ ေတြရဲ႔ လိမ္ျငာမႈေတြေပၚျပီး ျပဳတ္ကုန္၊ ကုမၸဏီ လူၾကီးေတြ တရားစြဲခံရ၊ ကုမၸဏီလည္းျပဳတ္၊ စာရင္ေတြ၀ိုင္းလိမ္ေပးတဲ႔ နံမည္ေက်ာ္ Arthur Anderson လို ကုမၸဏီၾကီးပါ လံုးလံုးျပဳတ္ေပါ႔။ Wall St က လူလယ္ေတြက Bust ျဖစ္ျပီ ဆုိတာနဲ႔ ရွိသမွ် အရင္ေရာင္းျပီး ေငြပံုေပၚ ထိုင္ေနၾကတာ။ ၂၀၀၂ ေက်ာ္ေတာ႔ ေဟာ Real Estate အိမ္ေရာင္း/အိမ္၀ယ္ ေစ်းကြက္ကို ေငြ၀င္ပံုေအာၾကျပန္ေရာ။ ဒီ Boom ကို လိုက္စီးဖို႔ Country Wide Mortage လို ကုမၸဏီ မ်ိဳးေတြေပၚလာျပီး လိွမ္႔စားၾကေပါ႔။ ဒီ Housing Boom လို႔ေခၚတဲ႔ စီးပြားေရေဖါင္းပြမႈ လႈိင္းကိုေလွၾကံဳ လိုက္စီးရင္း ေငြရႊင္ၾက ၊ ေငြပံုေပၚ စံၾကျပန္တာ ေပါ႔။
အေမရိကန္ တည္ထြင္မႈ ထိုးထြင္းဥါဏ္္
အေမရိကန္လူမ်ိဳးေတြ အလြန္ဂုဏ္ယူၾကတာာရွိတယ္။ အဲဒါကေတာ႔ အေမရိကန္ုတို႔ရဲ႔ တည္ထြင္မႈ ထိုးထြင္းဥါဏ္ လို႔ေျပာရမဲ႔ American Ingenuity ပါပဲ။ အေရးၾကံဳလာလွ်င္ အေျဖရေအာင္ရွာမယ္ တီထြင္ယူမယ္္ လမ္းရွာမယ္ ဆိုတဲ႔စိတ္ဓါတ္ပါပဲ။ အေမရိကန္ႏုိင္ငံသားေတြ အင္မတန္ ဂုဏ္ယူၾကတဲ႔ စိတ္ဓါတ္ေနာက္တစ္ခုက (Can Do Attitude) လို႔ေခၚပါတယ္။ ရေအာင္လုပ္ျပမယ္။ မျဖစ္ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ျပမယ္ဆိုတဲ႔ စိတ္ဓါတ္ပါပဲ။ ေရဗူးေပါက္တာမလိုခ်င္ဖူး၊ ေရပါတာပဲ လုိခ်င္တာနဲ႔ ခပ္စဥ္စဥ္ပဲလို႔ေျပာရမယ္ထင္ပါတယ္။ ဒီစိတ္ဓါတ္ေၾကာင္႔ ဒုတိယကမၻာစစ္ၾကီးအျပီးမွာ Venture Capital ဆိုတာ ေပၚ ခဲ႔ရတယ္။ စစ္ၾကီးအျပီး ျပန္လာတဲ႔ စစ္ဗိုလ္စစ္သားေတြ ကုမၸဏီေထာင္ျပီး အလုပ္လုပ္ႏုိင္ေအာင္ စဥ္းစားၾကရင္းက ေပၚေပါက္ခဲ႔ရတာပါပဲ။
လူတစ္ဦး သို႔မဟုတ္ လူတစ္စု ဟာ ကုမၸဏီေထာင္ဖို႔ အလြန္ေကာင္းတဲ႔ အၾကံဥါဏ္ ရရွိၾကတယ္ ဆိုပါစို႔။ ဒါဆို ကုမၸဏီေထာင္ဖို႔ ေငြအရင္းအႏွီး လုိလာျပီ။ ဘဏ္ဆိုတာက ၀င္ေငြရွိမွ၊ ေငြျပန္ေဖၚစရာ အေပါင္ရွိမွ၊ ေငြေျခးမွာကိုး။ ၂၀ရာစု ပထမပိုင္းမွာ Private Equity လို႔ေခၚတဲ႔ အမ်ားကို စေတာ႔ထုတ္မေရာင္းတဲ႔ ပုဂၢလိကပိုင္ ကုမၸဏီေတြမွာ ေငြရင္းစိုက္ႏုိင္တာ ေရာ္ကာဖယ္လာ (Rockefella) တုိ႔ ေဖါ႔ (Ford) တ႔ုိလို (ေငြ) ရွိျပီးသား သူေဌးၾကီးေတြြ ပဲရွိတာကိုး။ လူတိုင္းဒီ သူေဌးေတြနဲ႔ ထိေတြ႔ႏုိင္တာမွမဟုတ္တာ။ ဒါေၾကာင္႔ Venture Capital ဆိုတာေပၚခဲ႔ရတယ္။ စြန္႔စားရဲေသာ ေငြရင္း (ျမွဳပ္ႏွံမႈ) လို႔ေျပာ ရမယ္ထင္ပါတယ္။ စေထာင္စ ကုမၸဏီေတြကို Startup Companies လုိ႔ေခၚပါတယ္။ တနည္းအားျဖင္႔ အလားလာေကာင္းေသာ၊ တိုးတက္မႈျမန္ေသာ Startup Companies ေတြကို အစျပိဳးဖို႔ အရဲစြန္႔ျပီး စေထာင္ဖို႔ ေငြရင္းထုတ္ေပးေသာ လုပ္ငန္းကို Venture Capital လို႔ေခၚတာပါပဲ။
အရဲစြန္႔တယ္ဆိုေပမဲ၊ အသားလြပ္ ေလာင္းကစားသလို အရဲစြန္႔ ျခင္းမဟုတ္ပါ။ Calculated Risk လို႔ေခၚရမဲ႔ “တြက္ခ်က္ျပီး စြန္႔စားျခင္း” ပါပဲ။
စြန္႔စားရဲေသာ ေငြရင္း (ျမွဳပ္ႏွံမႈ) Venture Capital ဆိုတာဘာလဲ။
ေနာင္တစ္ခ်ိန္မွာ ထိပ္ဆံုးေရာက္လာမဲ႔ အင္တယ္လ္ (Intel) ဆိုတဲ႔ ကုမၸဏီ ျဖစ္ေပၚလာပံုကို ဥပမာ အေနနဲ႔ၾကည္႔ၾကရေအာင္။
ေရာဘတ္ႏြစ္ (Robert Noyce) နဲ႔ ေဂၚဒြန္ေမာ (Gordon Moore) ဆိုတဲ႔အင္ဂ်င္နီယာ ႏွစ္ေယာက္က ၁၉၆၈ခုႏွစ္မွာ Integrated Circuit ဆိုတာကို တည္ထြင္ႏုိ္င္ခဲ႔ၾကတယ္။ ဒီအခါမွာ သူတို႔ႏွစ္ေယာက္က ကုမၸဏီ အသစ္ေထာင္ဖို႔ဆံုးျဖတ္ၾကတယ္။ သူတို႔ ႏွစ္ေယာက္နဲ႔ အတူုမၾကာခင္မွာပဲ အရင္အတူ အလုပ္လုပ္ခဲ႔ၾကတဲ႔ ဟန္ေဂရီႏုိင္ငံက ေရျဖဴဂ်ီ (refugee) အေနနဲ႔ ေရာက္လာတဲ႔ အင္ဒရူးဂရို႔ Andrew Grove ဆိုတာကလာေပါင္းခဲ႔တယ္။ အင္ဂ်င္နီယာႏွစ္ေယာက္ဟာ သူတို႔သိတဲ႔ အာသာေရာ႔က္ Arthur Rock အမည္ရွိတဲ႔ Venture Capitalist ကိုအစျပိဳးဖို႔ေငြရင္းရဖို႔ ခ်ဥ္းကပ္ခဲ႔ၾကတယ္။ ဒီႏွစ္ေယာက္ရဲ႔ အရည္အေသြးကိုသိတဲ႔ အာသာက ေငြရင္း ေဒၚလာ ၂ သန္းထုတ္ေပးခဲ႔တယ္။ စစခ်င္း စေထာင္တဲ႔သူေတြကို Founders လို႔ေခၚပါတယ္။ ဒီ စတည္ေထာင္သူေတြအတြက္ မူလသေဘာတူညီခ်က္ အရ Founder’s Stocks လို႔ေခၚတဲ႔ (စ)ထူေထာင္သူ စေတာ႔ ေတြရပါတယ္။ အမ်ားအားျဖင္႔ ေငြရင္းစိုက္သူေတြက အမ်ားအျပား ယူၾကတာပါပဲ။
သာမန္အားျဖင္႔ အရင္းရွင္စနစ္မွာ ဘယ္ေတာ႔မွ ဥအားလံုးကို ျခင္းတစ္ခုထဲ မထဲ႔ရဖူး။ ေကာင္းတယ္လို႔၊ ေအာင္ျမင္ႏုိင္စရာရွိတဲ႔ အခြင္႔အေရးေတြ႔ရင္ ကိုယ္ကဦးစီးျပီး အရင္းထဲ႔ျပီး နီးစပ္ရာတျခား Venture Capitalist ေတြကို စုျပီး (မ)တည္ေငြ အရင္းေထာင္ ေပးရတယ္။ ဒါကို Initial Round ပထမအရစ္ အေနနဲ႔ေပးရတယ္။ ဒီကမွ တဆင္႔ တျခားအင္ဂ်င္နီယာနဲ႔ အုပ္ခ််ဳပ္သူေတြ ငွားျပီး (စ) တည္ထြင္ ရ ေတာ႕တယ္။ ဒီကမွတဆင္႔ တိုးတက္မႈရွိလာတယ္၊ ျဖစ္ႏုိင္စရာရွိတယ္ ဆိုမွ ဒုတိယအရစ္၊ တတိယအရစ္ စသည္ျဖင္႔ တုိးတက္မႈ အေပၚမွီျပီး ေငြကို လီေပးရတယ္။ ဒီေငြေတြထပ္္တိုးတိုင္း စေတာ႔ ကို ေငြရင္းအခ်ိဳးက် ထပ္မံထုတ္ေ၀ေပးရပါတယ္။ ေယ်ဘူရ အားျဖင္႔ စေတာ႔တစ္ခုကို (၅)ျပား၊ (၁၀) ျပား စသည္ျဖင္႔ (ျပား) ဂဏန္းနဲ႔ရၾကတာပါ။ သာမန္အားျဖင္႔ (၁၈)လ (သို႔) တစ္ႏွစ္ခြဲ ေလာက္ဆို product လို႔ေခၚတဲ႔ တီထြင္မႈ ကရိယာ ဟာ ရုပ္လံုးေပၚလာပါျပီ။ ဒီအခါမွာ အေရာင္းသမား Sales Person ေတြငွားျပီး မိမိတို႔ကုမၸဏီ ပစၥည္းကုိ စေရာင္းႏုိင္ျပီ။ ဒီေတာ႔ (၀င္ေငြ) ရွိလာျပီ။ မိမိရဲ႔ ပစၥည္းဟာ ေရာင္း ေကာင္းျပီဆိုလာရင္ မိမိတို႔ကုမၸဏီကို ပုဂၢလိကပိုင္ မွ အမ်ားပိုင္သို႔ေျပာင္းႏုိ္င္ျပီ။ မိမိတို႔ကုမၸဏီရဲ႔ စေတာ႔ေတြကို စေတာ႔ေစ်းကြက္မွာ တင္ေရာင္းရင္ အမ်ားပိုင္ Public Company လို႔သတ္မွတ္ပါတယ္။
ဒီလို မိမိတို႔ကုမၸဏီရဲ႔ စေတာ႔ကို ပုဂၢလိက ပုိင္မွ အမ်ားျပည္သူသို႔ စတင္ေရာင္းခ်ျခင္းကို Initial Public Offering (IPO) လို႔ေခၚပါတယ္။
ဒီလို အုိင္ပီအို (IPO) သြားေတာ႕မယ္ဆိုရင္ မိမိဘာသာလုပ္ေဆာင္၍ မရပါ။ အရင္းျပဳဘဏ္ (Investment Banks) ေတြလက္အပ္ရပါတယ္။ သူတို႔က မိမိပစၥည္းရဲ႔ ေစ်းကြက္၊ မိမိပစၥည္း၏ေရာင္းအား၊ နံမည္ရမႈ အေျခအေန ေတြအားလံုးကို ၾကည္ျပီးမွ စထြက္ေစ်း ဘယ္ေလာက္ရွိသင္႔တယ္လို႔ သတ္မွတ္ေပးပါတယ္။ တစ္ခ်ိန္ထဲမွာ စေတာ႔ ျဖန္႔ေ၀မႈ အလံုးစံုကို တာ၀န္ယူေပးၾကပါတယ္။ ဒီလို မသတ္ မွတ္ခင္ ၊ ေငြရင္းေစ်းကြက္၏ ဘရာမင္ မ်ားျဖစ္ၾကကုန္ေသာ၊ ေငြရွင္မ်ားျဖစ္ၾကကုန္ေသာ အာမခံကုမၸဏီမ်ား၊ ပင္စင္ရံပံုေငြ (Pension Funds) ၊ ျမဴခ်ယ္ဖန္း (Mutual Funds) မ်ားနဲ႔ သီးသန္႔ခ်မ္းသာသူမ်ား (Independently Wealthy) မ်ားနဲ႔ အျမိဳ႔ျမိဳမွာ ကုမၸဏီ အၾကီးအကဲ (CEO) နဲ႔ေတြ႔ဆံုပြဲေတြ လုပ္ေပးပါတယ္။ ဒီပြဲေတြမွာ မိမိကုမၸဏီကို ေရာင္းေပေတာ႔ပဲ။ ေနာက္ (၆)လ၊ ေနာက္တစ္ႏွစ္မွာ ဘာေတြ ထပ္ထုတ္ဖို႔ အစီအစဥ္ ေတြရွိပါတယ္။ မိမိတို႔ရဲ႔ ပစၥည္း Product ဟာ ျပိဳင္ဖက္ေတြနဲ႔ ဘယ္ေလာက္သာပါတယ္ ဆိုျပီးရွင္းျပေပါ႔၊ တစ္ဖက္ကလည္း သတင္းသမားေတြနဲ႔ ေပါင္းျပီး မိမိပစၥည္း ေကာင္း ေၾကာင္း ေဆာင္းပါးေတြေရးလာေအာင္ ေခ်ာ႔ျပီး ေပါင္း၊ Trade Show လို႔ေခၚတဲ႔ ပညာရပ္ဆိုင္ရာ ျပပြဲေတြမွာ ျပျပီးေၾကာ္ျငာေပါ႔။ အေကာင္းဆံုးသက္ေသေတြကေတာ႔ မိမိရဲ႔ေဖါက္သည္ Customers ေတြပါပဲ။
မိမိရဲ႔ပစၥည္း ေစ်းပြက္မွာ နံမည္ရျပီဆိုရင္ IPO မထြက္ခင္ စထြက္ထြက္ခ်င္းေစ်းနဲ႔ရဖို႔ရာ ၾကိဳေအာ္ဒါမွာသူေတြ၀ိုင္းေနတာေပါ႔။ ဒီ၀ယ္အားကိုၾကည္႔ျပီး အရင္းျပဳဘဏ္ (Investment Banks) ေတြက စေတာ႔ ေစ်းသတ္မွတ္ၾကတာပါ။
သာမန္အားျဖင္႔ ေဒၚလာ ၂၀၊၃၀၊၄၀၊၅၀ စသည္ျဖင္႔ ဖြင္႔ၾကတာပါပဲ။ ေအာင္ျမင္တဲ႔ ကုမၸဏီေတြၾကေတာ႔ ေဒၚလာ ၃၀၊၄၀ ေလာက္နဲ႔ဖြင္႔ျပီး ၀ုန္းဆို ရာေက်ာ္သြားတာေတြရွိပါတယ္။ သာမန္အားျဖင္႔ (စ)ေထာင္တဲ႔ ေဖါင္ဒါေတြဟာ စေတာ႔ သိန္းမက သန္းနဲ႔ ခ်ီရၾကပါတယ္။ အမ်ားကေတာ႔ Venture Capitalist ေတြကပဲ ယူထားၾကတာပါ။ ဒီေတာ႔ ကုမၸဏီတစ္ခုေအာင္ျမင္ သြားျပီဆိုရင္ တခါတရံ သန္းနဲ႔မဟုတ္ ဘီလ်ံနဲ႔ ခ်ီ (ပြ)သြားၾကပါတယ္။ ျပားဂဏန္းနဲ႔ရထားတဲ႔ စေတာ႔ေတြ ဆယ္ဂဏန္း၊ ရာဂဏန္း တက္သြားရင္ (စား)ေပေတာ႔ပဲ။ ဒါေၾကာင္႔ ကုမၸဏီတစ္ခုထဲကို ပံုမေအာ္ၾကပဲ ကုမၸဏီ အမ်ားၾကီးကို နဲနဲစီထဲ႔ျပီး (ေ၀စား) ၾကတာပဲ။ ဒါ အရင္းရွင္စနစ္ (ခ်မ္းသာမႈကိုေဖၚထုတ္ျခင္း) Wealth Creation ပါပဲ။
တကယ္ေတာ႔ အေသအျခာ ေလ႔လာၾကည္႔ရင္ ဒီ Venture Capitalist ဆိုသူေတြဟာ ေခတ္သစ္ခ်စ္တီး ေတြပါပဲ။
သို႕ေသာ္ သူတို႔ ရွိလို႔လဲ ဒီလို ေအာင္ျမင္မႈ ကိုေဖၚေဆာင္ႏုိင္တာလို႔ ျငင္းခ်က္ထုတ္လာရင္လည္း အေျဖရအခက္သား
အဲလ္ပယ္ (Apple) ေထာင္ကာစ ကတည္းက ပါခဲ႔တဲ႕ လူတစ္ေယာက္ဟာ မစြန္႔စားရဲတာေၾကာင္႔ စေတာ႕အားလံုးကို ရာဂဏန္းနဲပဲေရာင္းပစ္ခဲ႔တယ္။
အခုအထိ ဆက္ကို္င္ထားရင္ ဘီလ်ံနဲ႔ ခ်ီတန္ေနျပီ။
အရင္းရွင္စနစ္ ဆိုတာ စြန္႔စားရဲမွကိုး။
စေတာ႔ကို ေငြေၾကးအျဖစ္ အသံုးျပဳျခင္း
ဆိုရွယ္လစ္ ဦးေန၀င္းလက္ထက္မွာ ၾကီးျပင္းခဲ႔ရျပီး မာ႔က္၀ါဒီသမား ဦးဘျငိမ္ရဲ႔ ဆိုရွယ္လစ္စီးပြားေရး စနစ္ေအာက္မွာ ငတ္ခဲ႔ၾကရတဲ႔ စာေရးသူ ျမန္မာႏုိင္ငံသားဟာ ဘယ္က စေတာ႔ ဆိုတာ ကိုနားလည္ မွာလဲ။ စာေရးသူ စီလီကြန္ဗယ္လီကို ျပဴးတူးတူးေၾကာင္ေတာင္ေတာင္ ေရာက္သြားေတာ႔ အဆင္႔ျမင္႔ အတတ္ပညာ ကုမၸဏီ (High Tech Firms) ေတြဟာ စေတာ႔၀ယ္ခြင္႔ (Stock Option) ကို ေငြစကၠဴ ပမာ Currency အျဖစ္ အသံုးျပဳေနၾကျပီ။
စေတာ႔ဆိုတာက ကုမၸဏီရဲ႔ ေရာင္အား နဲ႔ အျမတ္ အေပၚမူုတည္ျပီး အတက္အက် ျဖစ္တာကိုး။
သံုးလပတ္တစ္ခါ စာရင္းရွင္းတန္းအျပီးမွာ ကုမၸဏီအၾကီးအကဲေတြဟာ Stock Analyst ဆိုတဲ႕ စေတာ႔ေလ႔လာသူေတြနဲ႔ တယ္လီဖံုးကြန္ဖရင္႔ လုပ္ၾကရပါတယ္။ ဒီမွာ ေနာင္ (၃) အတြက္အေျခအေန၊ ထြက္မဲ႔ Product ပစၥည္းအသစ္ေတြနဲ႔ မိမိထင္ျမင္ခ်က္ကို တင္ျပၾကေလ႔ရွိပါတယ္။ ဒါကိုစေတာ႔ေလ႔လာသူေတြက အေသအျခာသံုးသပ္ၾကျပီးမွ ၀င္ေငြဘယ္ေလာက္ရႏုိင္သလဲ ဆိုတာကိုသံုးသပ္ျပီး မွ စေတာ႕ေစ်းဘယ္ေလာက္ရွိသင္႔သလဲ ဆိုျပီး ထင္ျမင္ခ်က္ေပးေလ႔ရွိတယ္။ စာေရးသူလုပ္ခဲ႔ စစၥကို Cisco လိုကုမၸဏီေတြက ကြက္တိ ေျပာတဲ႔အတိုင္းျဖစ္ေအာင္ လိုက္ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ၾကတယ္။ ဒီလို မွန္္းခ်က္ကိုက္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ႏုိင္ရင္ ေစ်းကြက္ ကယံုၾကည္မႈရွိျပီး မိမိစေတာ႔ေစ်းေတြ ၊ တရိရိတက္ျပန္ေရာ။ ဒီလိုျဖစ္ဖို႔ရာ အသံုးစရိတ္ကို သံုးရာမွာ စည္းကမ္းရွိဖို႔လိုတယ္။ ဒါေၾကာင္႔ ေအာင္ျမင္တဲ႔ ကုမၸဏီေတြဟာ မိမိ၀န္ထမ္းေတြကို လစာေပးရာမွာ တျခားသူေတြထက္ ၁၀%ေလာက္ေလ်ာ႔ေပးတယ္။ အစစအရာရာ အသံုးစရိတ္မွာ ေျခြတာၾကတယ္။ ေစ်းကြြက္ကေျမွာ္လင္႕သလို (အျမတ္) မ်ားမ်ားရ ေအာင္ၾကိဳးစားၾကတယ္။ အျမတ္မ်ားမ်ားရမွ မိမိတို႔ကုမၸဏီ စေတာ႔ ေတြေစ်းတက္မွာကိုး။
ဒီလို ကုမၸဏီ တစ္ခုလံုး ၀ိုင္း၀န္းလုပ္ေဆာင္ၾကတာက အလုပ္ၾကိဳးစားသူ ေတြကို အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြက စေတာ႔၀ယ္ခြင္႔ Stock Option ေပးပိုင္ခြင္႔ရွိၾကတယ္။ တနည္းအားျဖင္႔ (ပိုင္ဆိုင္ခြင္႔) သို႔မဟုတ္ ကုမၸဏီ ရဲ႔ေအာင္ျမင္မႈ ကို ၀န္တမ္းးေတြအားလံုး ပါ၀င္ခံစားခြင္႔ေပးျပီး (ခ်ည္) လိုက္တာပဲ။ တနည္းအားျဖင္႔လည္း (ပိုင္ဆိုင္ခြင္႔) ေပးျပီး (ငါ) ဆိုတာကို (ရစ္ပတ္ခ်ည္ေႏွာင္) ေပးလိုက္တာ။
စာဖတ္သူ လူငယ္ေလးေတြကို သတိျပဳေစခ်င္တာက အရင္းရွင္စနစ္ အရ ေအာင္ျမင္ဖို႔အတြက္ တစ္ဦးခ်င္းစြမ္းေဆာင္ႏိုင္မႈ (Individualism) ကိုအားျပဳထားေပမဲ႔ စေတာ႔ ဆိုတာက အာလံုးနဲ႔ ဆိုင္တယ္။ အားလံုးက ပါ၀င္ထမ္းေဆာင္ မွ (အျမတ္) မ်ားမ်ားရမယ္။ ဒါေၾကာင္႔ (အက်ိဳး) အတြက္ၾကေတာ႔ (အမ်ား) ဆိုတဲ႔ Collectivism ကို ဆြဲခ်ည္ ေပးလိုက္တာ။ သိပ္လွတဲ႔ သိပ္ပညာပါတဲ႔ လုပ္ကြက္။ အတုယူသင္႔တယ္။ American Ingenuity ဆိုတာဒါပါပဲ။
စေတာ႕ကဘယ္လို အက်ိဳးရ မွာလဲ။
စာေရးသူ စစၥကို ေရာက္ေတာ႔ ကုမၸဏီက အထြဋ္အထိပ္ေရာက္ခ်ိန္လို႔ေျပာရမယ္ ထင္တယ္။ သူ႔ေစ်းကြက္မွာ နံပတ္တစ္ပဲ။ ထိုစဥ္က အင္တာနက္ တည္ေဆာက္မႈမွာ စစၥကို ပစၥည္း Product 85% ေလာက္ကိုပါတယ္။ ျပိဳင္ဖက္ မရွိသေလာက္ပဲ။ ဒါေၾကာင္႔ ထိုစဥ္က စစၥကိုလိုကုမၸဏီ ကို၀င္ဖို႔ရာသိပ္ခက္တယ္။ စာေရးသူ ေရာက္ခဲ႔စဥ္က ၀န္ထမ္း ၃၅၀၀ ေလာက္ပဲရွိတယ္။ Startup လို႔ေခၚတဲ႔ စစျခင္း အေျခအေန သာသာေလးပဲရွိေသးတယ္။ တစ္ဖက္ကလည္း ကုမၸဏီတိုင္းဟာ လူေတာ္ေတြကို၀ိုင္းလုရသလို၊ မိမိကုမၸဏီက လူေတာ္ေတြကို တျခားကလာဆြဲမွာ စိုးရိမ္ရတယ္။ အေကာင္းဆံုးနည္က စေတာ႔ေပးျပီး မသြားႏုိင္ေအာင္ ဆြဲျခည္ထားလိုက္တာပဲ။
စာေရးသူတို႔ အဆင္႔မွာ ကုမၸဏီကို ၀င္ရင္ sign-on bonus လို႔ေခၚတဲ႔ တျခားကမိမိကုမၸဏီ ကို၀င္ေရာက္လာတဲ႔ အတြက္ ၾကိဳဆိုတဲ႔ သေဘာနဲ႔ စေတာ႔ အပိုရပါတယ္။ ဥပမာ စေတာ႔ ၄၀၀၀ ရတယ္ ဆိုပါစို႔။ စေတာ႔ကိုေရာ႔ဆိုျပီးေပးလိုက္တာမဟုတ္ပါ။ စေတာ႔ကိုအဲဒီအခ်ိန္မွာ ရွိတဲ႔ေပါက္ေစ်းနဲ႔ ၀ယ္ခြင္႔ျပဳလိုက္တာပါ။ စစၥကိုကုမၸဏီ ကစေတာ႔ေစ်းကို ေဒၚလာ ၄၀ နဲ႔ ၈၀ အၾကားထားကစားေလ႔ရွိပါတယ္။ စေတာ႔ေစ်းသိပ္ၾကီးသြားရင္ ၀ယ္ႏုိင္သူနဲမွာ စိုးတာေၾကာင္႔ သာမန္အားျဖင္႔ ၄၀ ကတျဖည္းျဖည္းတက္လာလွ်င္ ၈၀ ေလာက္ေရာက္ရင္ split လုပ္တယ္ေခၚပါတယ္။ စေတာ႔ ကို ႏွစ္ဆ၊ တစ္ဆ ခြဲျဖစ္လိုက္ ပါတယ္။ ႏွစ္ဆ တစ္ဆ ခြဲရင္ လက္ရွိ စေတာ႔တစ္ခုဟာ ႏွစ္ခုျဖစ္သြားျပီး ေစ်းက ၈၀ ကေန ၄၀ ျဖစ္သြားပါတယ္။ ျပီး ကုမၸဏီရဲ႔ ပစၥည္းေတြေရာင္းေကာင္းရင္ စစၥကို စေတာ႔ကို ၀ယ္ကိုင္ခ်င္ သူေတြမ်ားတာ ေၾကာင္႔ စေတာ႔ေစ်းေတြထပ္တပ္ေပါ႔။ ဒီလိုျဖစ္တာ အဲဒီခ်ိန္က ဂလမွာ တစ္ၾကိမ္ေလာက္ စေတာ႔က ကြဲတယ္။ Split ျဖစ္တယ္။
ဒီေတာ႔ အလုပ္၀င္ျပီး (၈) လမွာ စေတာ႔ကြဲရင္ မူရင္း စေတာ႔ ၄၀၀၀ ဟာ ၈၀၀၀ ျဖစ္သြားျပီး မိမိက ၄၀ နဲ႔ ၀ယ္ခြင္႔ရထားခဲ႔ရင္ ၀ယ္ေစ်း ၂၀ ျဖစ္သြားေရာ။ ေနာက္တပ္ တစ္ခါ စေတာ႔ ထပ္ကြဲရင္ မိမိ၀ယ္ခြင္႔ ရထားတဲ႔ စေတာ႔ အရည္အတြက္က ၁၆၀၀၀ ျဖစ္သြားျပီး ၀ယ္ခြင္႔ရတဲ႔ေစ်းက ၁၀ ျဖစ္သြားေရာ။ အကယ္၍ တစ္ႏွစ္ျပည္႔တဲ႔အခ်ိန္မွာ စေတာ႔ေစ်းက ၅၀ ဆိုရင္၊ ၀ယ္ခြင္႔ရတဲ႔ ေစ်းက ၂၀ ေဒၚလာဆို ေတာ႔ကာ၊ စေတာ႔ တစ္ခုကို ေဒၚလာ ၃၀ ျမတ္ေနျပီ။ မိမိ ၀ယ္ပိုင္ခြင္႔ စေတာ႔ ေပါင္း ၂၀၀၀ ဆိုရင္ တစ္ႏွစ္အတြင္း အျမတ္ေငြ ေဒၚလာ ၆၀၀၀၀ ရေနျပီ။ ကုမၸဏီေတြက စေတာ႔ေပးျပီး လူေတြကို မိမိစီမွာ ေနေအာင္ ဆြဲထားခ်င္တာေၾကာင္႔ စေတာ႔တစ္ခါေပးရင္ သက္တမ္းက (၄) ႏွစ္ျပည္႔ေအာင္ေစာင္႔ရမယ္။ ဆိုလိုတာက ဒီစေတာ႔ကရမဲ႔ အျမတ္ကို လိုခ်င္ရင္ ဒီကုမၸဏီမွာ (၄) ႏွစ္ေနမွ အျပည္႔အ၀ ခံစား ခြင္႔ရွိမည္။ တစ္ႏွစ္ေနရင္ ရပိုင္ခြင္႔စေတာ႔ ထဲက ေလးပံုတစ္ပံုကို ခံစားပိုင္ခြင္႔ရွိတယ္။ ၀င္၀င္ခ်င္း စေတာ႔ (stock) ရသလို တစ္ႏွစ္ တစ္ခါ ကုမၸဏီက အလုပ္ၾကိဳးစားတဲ႔သူေတြကို တစ္ခါ စေတာ႔ ခ်ီးျမွင္႔ျပန္တယ္။
ဘယ္သူေတြရထိုက္တယ္ဆိုတာကို မန္ေနဂ်ာေ�€
No comments:
Post a Comment